भविष्यको चिन्ताले डिप्रेसनको सिकार त भइरहेका छैनन् किशोरकिशोरी ?

किशोर उमेर चञ्चल र बिन्दास हुन्छ । यो बेला गम्भीर विषयमा खास ध्यान जाँदैन, तर यही उमेर आफ्नो भविष्यको विषयमा सोच्ने सुरुवाती बिन्दु भने हो । किशोरकिशोरीले भविष्यको विषयमा सोच्नु सामान्य हो । तर जब भविष्यको सोचमा मात्रै धेरै मन जाँदा मानसिक तथा शारीरिक समस्या निम्तिन सक्छन् ।

एक अध्ययन अनुसार पछिल्लो समय किशोरकिशोरीहरु डिप्रेसनको बढ्दो जोखिममा परेको देखिएको छ । हार्वड मेडिकल स्कुलले गरेको एक अध्ययन रिपोर्टले यसको मुख्य कारण सामाजिक सञ्जालको बढ्दो प्रभाव रहेको उल्लेख गरेको छ ।

मनोविदहरुका अनुसार किशोरकिशोरीहरु जब भविष्यलाई लिएर बढी सोच्न थाल्छन्, तब त्यो चिन्तामा परिणत हुन्छ । जसले टाउको दुख्ने, शरीर दुख्ने, हरेक स–साना कुराको बारेमा ६ महिनासम्म लगातार विचार आइरहने जस्ता समस्या आउँछन् । यस्तो लक्षण देखिएमा यसलाई जेनरलाइजड एनजाइटी डिसअडर (जीएडी)को रुप लिन्छ । तर यो डिप्रेसन जस्तै देखिने लक्षण डिप्रेसन भने होइन । डिप्रेसन र जीएडी बीचको भिन्नता छ ।

डिप्रेसनको सिकार भएका व्यक्तिले कम्तिमा दुई हप्तासम्म धेरैजसो समय निराश महसुस गर्छ । डिप्रेसनबाट ग्रसित व्यक्ति विगतमा गरेका कामबाट चिन्तित हुन्छन्, विगतमा भएका गल्तीका लागि उनी आफैंलाई दोष दिन्छन् । मुख्यतया उनीहरुको ध्यान नकारात्मक कुरामा केन्द्रित हुन्छ ।

डिप्रेसनको लक्षण

डिप्रेसन एक मुड डिसअर्डर हो । यसमा व्यक्ति मुख्यतया डिप्रेसन वा कतिपय अवस्थामा चिडचिडा हुने गर्छन् । लगातार खराब मुडको कारण व्यक्ति सामान्य दिनको तुलनामा कम ऊर्जावान् महसुस गर्न थाल्छ । उसले पहिले रमाइलो गर्ने चीजमा आनन्द पाउन संघर्ष गर्छ । आत्मविश्वास र एकाग्रता प्रमुख रूपमा घट्न थाल्छ ।

निन्द्रा र भोकमा पनि परिवर्तन आउँछ । उसले आफू र भविष्यप्रति नकारात्मक दृष्टिकोण राख्न थाल्छ ।

निराशा मात्र अनुभव गर्ने गम्भीर अवस्थामा व्यक्तिमा आत्महत्या गर्ने विचार हुन सक्छ किनभने उसलाई जीवनमा कुनै आशा देख्दैन ।

डिप्रेसन पहिचानका लागि गर्नुपर्ने परीक्षण

रगत वा रेडियोलोजिकल परीक्षणबाट डिप्रेसनको निदान गर्न सकिंदैन । यो क्लिनिकल परीक्षणमार्फत मात्र थाहा पाउन सकिन्छ । डिप्रेसन धेरै कारणले हुन सक्छ । घाँटीमा पाइने थाइराइड ग्रन्थी र हाइपोथाइराइडिज्मले पनि डिप्रेसन निम्त्याउन सक्छ । यसमा थाइराइडको स्तर घट्छ, जसकारण डिप्रेसन हुनु सामान्य कुरा हो ।

यसकारण जब डिप्रेसनको अनुभव भएको छ भने थाइराइड ग्रन्थी डिसफक्सन पहिचान गर्न टीएफटी (थाइरोइड कार्य परीक्षण) गराउन सक्नुहुन्छ । भिटामिन बी–१२ को कमी शाकाहारीहरूमा बढी हुन्छ, जसले पनि डिप्रेसन निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले यसको परीक्षण पनि गर्न सकिन्छ ।

डिप्रेसनबाट बाहिर आउँदा पनि नकारात्मक विचार किन आउँछ ?

यो डिप्रेसनबाट निको भएका बिरामीहरूमा देखिने धेरै सामान्य समस्या हो । यसका धेरै कारण हुन सक्छन्, सबैभन्दा पहिले नकारात्मक सोच आउने कुरा भविष्यको बारेमा हो वा भविष्यमा हुने चीजहरुको नतिजाको बारेमा आउने नकारात्मक कुराले हो भन्ने कुरा स्पष्ट बुझ्न जरुरी छ । यी कुराले हो भने यो चिन्ता विकार जीएडीको संकेत हो, जुन डिप्रेसनको भन्दा फरक छ । मानिसमा डिप्रेसन र जीएडी सँगसँगै हुन सक्छ । तर दुवैको उपचार भने फरक छ ।

यदि कुनै व्यक्तिमा आफ्नो र आफ्नो कार्यको बारेमा नकारात्मक विचार छ भने यसले डिप्रेसन निम्त्याउन सक्छ । यो खासमा एक रासायनिक असन्तुलनका कारणले हुने मनोविद् बताउँछन् । व्यक्तिको व्यक्तित्व वा भित्री शक्तिको यसमा कुनै सम्बन्ध हुँदैन ।

डिप्रेसन जो कसैलाई पनि हुन सक्छ । कहिलेकाहीं डिप्रेसनबाट निको भएका बिरामीहरू आफैंलाई दोष दिन्छन् । यसले उनीहरूको आत्मविश्वासलाई कमजोर बनाउँछ, जसले नकारात्मकता बढाउँछ । त्यसैले तिनीहरूले अवसादको लागि आफूलाई दोष दिनु हुँदैन भनेर बुझ्न आवश्यक छ । यो कसैको कमजोरीको प्रतिबिम्ब होइन ।

नकारात्मक विचार आइरहनु डिप्रेसन हो ?

नकारात्मक विचार, कम निद्रा, भोक र चिन्ता डिप्रेसनका सामान्य लक्षण हुन् । धेरैजसो डिप्रेसन भएका व्यक्ति निद्रा र भोकको धेरै महसुस गर्छन् । धेरै निद्रा लाग्नु र धेरै भोक लाग्नु दुवै डिप्रेसनका लक्षण भएको मनोविद् बताउँछन् ।

रजोनिवृत्तिले पनि डिप्रेसन

रजोनिवृत्ति शारीरिक र भावनात्मक रूपमा ठूलो हर्मोनल परिवर्तन आउँदा हुने गर्छ । हार्ट फ्लस, निद्राको कमी, मुड स्विङ र धेरै अवस्थामा डिप्रेसनको अनुभव हुन सक्छ । त्यसैले रजोनिवृत्तिले महिलामा डिप्रेसनको सम्भावना बढाउँछ । पुरुषको तुलनामा महिलामा डिप्रेसन हुने सम्भावना दोब्बर हुन्छ । हर्मोनल रिप्लेसमेन्ट थेरापी वा गर्भनिरोधकहरूको अतिरिक्त, एन्टी डिप्रेसन्टहरू प्रभावकारी हुन सक्छन् ।

औषधिको साइड इफेक्ट

औषधिको अनावश्यक सेवनले पनि डिप्रेसन गराउन सक्छ । सामान्य औषधि जस्तै, बिटा ब्लकर जुन उच्च रक्तचाप, माइग्रेन र कम्पन नियन्त्रणका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसको लामो समयसम्म प्रयोग गर्दा डिप्रेसन निम्त्याउन सक्छ । यसको समाधान औषधि प्रयोग बन्द गर्नु नै हो ।

डिप्रेसनको औषधि जीवनभर खानुपर्छ ?

डिप्रेसनको उपचारमा औषधि महत्वपूर्ण हुन्छ । डिप्रेसनको पहिलो चरणमा पूर्ण निको भइसकेपछि १२ महिनासम्म एन्टी डिप्रेसेन्ट लिनुपर्छ । डिप्रेसनका कारण आत्महत्या गर्ने जस्तो सोच आइरहन्छ भने कम्तीमा पाँच वर्ष औषधि सेवन गर्न चिकित्सकहरुले सल्लाह दिने गर्दछन् ।

दैनिक भास्करबाट