नयाँ संसदमा आधा निवर्तमान सांसद नदेखिने पक्का

१ कात्तिक, काठमाडौं । निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्यमध्ये आधा आगामी प्रतिनिधिसभामा देखिने छैनन् ।

२७५ सदस्यीय प्रतिनिधिसभामा प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीतर्फबाट १६५ र समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीतर्फबाट ११० प्रतिनिधिसभा सदस्य चुनिन्छन् । यी दुवै निर्वाचन प्रणालीमार्फत २०७४ मा भएको चुनावबाट निर्वाचित भएका २७५ मध्ये यसपटक १२७ जना सांसद दुबै निर्वाचन प्रणालीतर्फ उम्मेदवार छैनन् । अर्थात, ४६.१ प्रतिशत निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य यस पटक उम्मेदवार नै छैनन् ।

१४८ अर्थात, ५३.८ प्रतिशत निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य प्रत्यक्ष र समानुपातिक तर्फ पुनः उम्मेदवार छन् । पुनः उम्मेदवार भएका कतिपय निवर्तमान सांसदहरु एउटै निर्वाचन क्षेत्रबाट समेत प्रतिस्पर्धामा रहेकाले आधा निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य ४ मंसिर २०७९ पछिको प्रतिनिधिसभामा नदेखिने पक्का छ ।

२०७४ को चुनावी नतिजामा नेकपा एमालेले प्रत्यक्ष र समानुपातिकतर्फ समेत गरी १२१ सांसद जितेको थियो । एमाले विभाजन भएर नेकपा भएपछि एमालेमा ९८ जना सांसद रहे भने २३ जनाले नयाँ पार्टी (नेकपा एकीकृत समाजवादी) रोजे ।

निवर्तमान प्रतिनिधिसभामा नेपाली कांग्रेसका ६३ सांसद थिए । २०७४ मा नेकपा माओवादी केन्द्रका तर्फबाट ५३ जना प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचित भएका थिए । (पछि ४ जना सांसद एमालेमा प्रवेश गरेपछि माओवादी केन्द्र ४९ सांसदमा खुम्चियो ।) निर्वाचन आयोगका अनुसार प्रतिनिधिसभामा जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) का २०, लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीका १३, राष्ट्रिय जनमोर्चा, नेमकिपा, राप्रपा र स्वतन्त्र एक/एक निवर्तमान सांसद थिए ।

नेकपा एमालेका निवर्तमान ९८ सांसदमध्ये ३९ जना उम्मेदवार छैनन् । तीन जना निवर्तमान संघीय सांसद प्रदेश सभा सदस्यमा उम्मेदवार छन् ।

बाँकी ५६ जना मध्ये ४ जना एमाले छाडेर अर्को पार्टीबाट उम्मेदवार भएका छन् । एमाले छाडेका घनश्याम भूसाल स्वतन्त्र उम्मेदवार छन् । गंगा चौधरीले एमाले छाडेर हाम्रो नेपाली पार्टीबाट उम्मेदवारी दिएकी छन् । एमालेकै निवर्तमान सांसद सोमप्रसाद पाण्डेय नेकपा एकीकृत समाजवादीबाट उम्मेदवार छन् ।

२०७४ मा एमालेको सूर्य चुनाव चिह्नबाट निर्वाचित हृदयेश त्रिपाठी यसपटक आफ्नै पार्टी (जनता प्रगतिशील पार्टीं) बाट उम्मेदवार छन् । ५१ जना एमालेका निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्यहरु एमालेबाटै पुनः प्रतिनिधिसभामा उम्मेदवार छन् । एमालेका दुई निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य (खगराज अधिकारी र केदार सिग्देल) ले प्रदेश सभा सदस्यमा उम्मेदवारी दिएका छन् ।

२०७४ मा प्रत्यक्षतर्फबाट चुनाव जितेका एमालेका निवर्तमान सांसदहरु पवित्रा निरौला खरेल, जयकुमार राई, पार्वत गुरुङ, गणेशकुमार पहाडी, कृष्णप्रसाद दहाल, जगतबहादुर विश्वकर्मा (सुनार), भुपेन्द्रबहादुर थापा, दलबहादुर राना, नन्दलाल रोका क्षेत्री, राजबहादुर बुढाक्षेत्री, नवराज रावत, लालबहादुर थापा, भैरवबहादुर सिंह यसपटक प्रतिनिधिसभामा प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् ।

२०७४ मा समानुपातिक तर्फबाट चुनाव जितेका एमालेका निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्यहरु थममाया थापा, कुमारी तुल्सी थापा, मोहन बानियाँ, राधाकुमारी ज्ञवाली, विन्दा पाण्डे, गोमा देवकोटा, मनकुमारी जिसी, मायादेवी न्यौपाने, विष्णु शर्मा, सरिता न्यौपाने, मैना कुमारी भण्डारी, तीर्था गौतम, शिवमाया तुम्बाहाङ्फे, सुजिता शाक्य, विना कुमारी श्रेष्ठ, नविना लामा, शान्तिमाया तामाङ पाख्रिन, कुमारी मेचे, विमला विश्वकर्मा, विमला विक, सानु शिवा, आशाकुमारी विक, मोतीलाल दुगड, सरिताकुमारी गिरी, रेखा कुमारी यसपटक प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् ।

नेकपा एमालेका निवर्तमान सांसदहरु

नेपाली कांग्रेसका निवर्तमान ६३ प्रतिनिधिसभा सदस्यमध्ये यसपटक ३१ जना उम्मेदवार छैनन् । बाँकी ३२ जना मध्ये २ जनाले पार्टी छाडेर उम्मेदवारी दिएका छन् । टिकट नपाएपछि निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य अमरेशकुमार सिंहले स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिए ।

कांग्रेस छाडेकी पार्बता डी.सी.(चौधरी) को नाम नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको समानुपातिक सूचीमा छ । अर्का निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य बहादुरसिंह लामा प्रदेश सभामा उम्मेदवार छन् । बाँकी २९ जना कांग्रेसका निवर्तमान प्रतनिधिसभा सदस्य पुनः प्रतिनिधिसभा सदस्य पदमा उम्मेदवार छन् ।

कांग्रेसका निर्वतमान सांसदहरु कर्मा घले, लालकाजी गुरुङ, जिपछिरिङ लामा, प्रमिला राई, महेन्द्रकुमारी लिम्बु, हिरा गुरुङ, मिना सुब्बा, दिव्यमणि राजभण्डारी, सत्यनारायण शर्मा खनाल, मोहन पाण्डेय, रामबहादुर विष्ट, डिला संग्रौला (पन्त), मीना पाण्डे, उमा रेग्मी, रंगमती शाही, ज्ञानकुमारी छन्त्याल, नमिताकुमारी चौधरी, स्मृतिनारायण चौधरी यसपटक प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् ।

कांग्रेसकै निवर्तमान सांसदहरु मानबहादुर विश्वकर्मा, मीनबहादुर विश्वकर्मा, प्रकाश रसाईली (स्नेही), सुजाता परियार, लक्ष्मी परियार, विमला नेपाली, सीतादेवी यादव, मिनाक्षी झा, अतहर कमाल मुसलमान, सरबत आरा खानम पनि यसपटक उम्मेदवार छैनन् । २०७४ मा प्रत्यक्षतर्फ चुनाव जितेका डा.मीनेन्द्र रिजाल, मोहम्मद आफताब आलम यसपटक प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् । २०७४ मा कांग्रेसबाट प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रदीप गिरिको भर्खरै निधन भएको छ ।

नेपाली कांग्रेसका निवर्तमान सांसदहरु

माओवादी केन्द्रका निवर्तमान ४९ प्रतिनिधिसभा सदस्यमध्ये यसपटक २६ जना चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् । ३ जना संघीय सांसद प्रदेश सभामा उम्मेदवार छन् । बाँकी २० जना प्रतिनिधिसभामै प्रत्यक्ष र समानुपातिकतर्फ उम्मेदवार छन् ।

२०७४ मा प्रत्यक्षतर्फ चुनाव जितेका माओवादीका निवर्तमान सांसदहरु सुरेन्द्र कार्की (राम कार्की), गंगाबहादुर तामाङ, हेमकुमार राई, सुरेशकुमार राई, श्यामकुमार श्रेष्ठ, हरिबोल गजुरेल, अग्निप्रसाद सापकोटा, हरिराज अधिकारी, कमला रोका, कृष्णबहादुर महरा, टेकबहादुर बस्नेत, गजेन्द्रबहादुर महत, सुरेशचन्द्र दास, सन्तकुमार थारु यसपटक चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् ।

समानुपातिकतर्फका निवर्तमान सांसदहरु जयपुरी घर्ती, शशि श्रेष्ठ, यशोदा गुरुङ सुवेदी, चुडामणि खड्का, पूर्णकुमारी सुवेदी, धर्माशीला चापागाई, सत्य पहाडी, ईन्दुकुमारी शर्मा, रामकुमारी चौधरी, दुर्गाकुमारी विश्वकर्मा, बोधमाया कुमारी यादव, दिलकुमारी साह पनि चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् । माओवादीका प्रतिनिधिसभाका निवर्तमान सांसदहरु चाँदतारा कुमारी, अमृता थापा र दुर्गबहादुर रावत प्रदेश सभा सदस्यमा उम्मेदवार छन् ।

माओवादी केन्द्रका निवर्तमान सांसदहरु

२०७४ मा नेकपा माओवादी केन्द्रबाट चुनाव जितेका लेखराज भट्ट, टोपबहादुर रायमाझी यसपटक एमालेबाट प्रतिनिधिसभा सदस्यमा प्रत्यक्षतर्फ उम्मेदवार छन् । प्रभु साह प्रतिनिधिसभा सदस्यमै स्वतन्त्र रुपमा उम्मेदवार छन् भने रामबहादुर थापा ‘बादल’ प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् ।

समग्रमा हेर्दा २०७४ मा माओवादी केन्द्रले प्रत्यक्ष र समानुपातिक समेत गरी ५३ सिट जितेको थियो । त्यसमध्ये (माओवादीबाटै र अर्को पार्टीबाट समेत गरी) यसपटक २३ जना प्रतिनिधिसभा सदस्यमा पुनः उम्मेदवार छन् । बाँकी दौड भन्दा बाहिर छन् ।

यसैगरी, २०७४ मा नेकपा एमालेबाट जितेका र एमाले विभाजन भएपछि एकीकृत समाजवादी पार्टी रोजेका २३ सांसदमध्ये १३ जना यसपटक चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् । निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्यद्वय कलिला खातुन र गोपालबहादुर बम प्रदेश सभा सदस्यमा उम्मेदवार छन् ।

२०७४ मा प्रतिनिधिसभामा प्रत्यक्षतर्फ चुनाव जितेका भवानी खापुङ र हिराचन्द्र केसी यसपटक चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् भने समानुपातिकतर्फ चुनाव जितेका मुकुन्द न्यौपाने, कल्याणीकुमारी खड्का, निरादेवी जैरू, सरला यादव, पुष्पाकुमारी कर्ण कायस्थ, समिना हुसेन, पार्वती कुमारी विशुंखे, लक्ष्मी चौधरी, विना बुढाथोकी पनि प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फ उम्मेदवार छैनन् ।

नेकपा एकीकृत समाजवादीका निवर्तमान सांसदहरु

२०७४ मा प्रत्यक्षतर्फ चुनाव जितेका जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) का निवर्तमान सांसद डा. सूर्यनारायण यादव, हरिनारायण रौनियार यसपटक उम्मेदवार छैनन् भने समानुपातिकतर्फ चुनाव जितेका रानी मण्डल, लीलादेवी सिटौला, रेणुकुमारी यादव पनि उम्मेदवार छैनन् ।

जसपाका कतिपय सांसदहरु पार्टी छाडेर पनि उम्मेदवार भएका छन् । जसपाकी निवर्तमान सांसद नरमाया ढकाल पार्टी छाडेर लुम्बिनी प्रदेश सभामा रेशम चौधरीको पार्टी (नागरिक उन्मुक्ति पार्टी)बाट समानुपातिकतर्फ उम्मेदवार छन् ।

जसपा फुटाएर नेसपा गठन गरेका निवर्तमान सांसद बाबुराम भट्टराई पनि चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् ।

जसपाका निवर्तमान सांसदहरु

लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी लोसपाका २०७४ मा प्रत्यक्षतर्फ निर्वाचित विमल श्रीवास्तव, चन्द्रकान्त चौधरी र समानुपातिकतर्फबाट निर्वाचित कलुदेवी विश्वकर्मा चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् ।

लोसपाका निवर्तमान सांसदहरु

सदभावना पार्टी हुँदै जसपासँग एकीकरण गरेपछि २०७४ मा समानुपातिक सांसद बनेकी सरिता गिरी आफनो अभिव्यक्तिका कारण पार्टीको कारबाहीमा परिन् । यसपटक गिरीले सिरहा क्षेत्र नम्बर १ बाट स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकी छन् ।

निवर्तमान प्रतिनिधिसभा सदस्य रेशमलाल चौधरी पनि चुनावी प्रतिस्पर्धामा छैनन् । उनको उम्मेदवारी परेपछि निर्वाचन आयोगले फौजदारी अभियोगमा अदालतबाट मुद्दा फैसला भई कैद भुक्तान गरिरहेको भन्दै उम्मेदवारी खारेज गरिदियो ।

नेपाल मजदुर किसान पार्टीका निवर्तमान सांसद प्रेम सुवाल, राष्ट्रिय जनमोर्चाकी निवर्तमान सांसद दुर्गा पौडेल र राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका निवर्तमान सांसद राजेन्द्र लिङ्देन यसपटक पनि प्रतिनिधिसभा सदस्यमा उम्मेदवार छन् । २०७४ मा स्वतन्त्र रुपमा प्रतिनिधिसभा सदस्यमा निर्वाचित छक्कबहादुर लामा यसपटक एमाले प्रवेश गरेर प्रदेश सभा सदस्यमा उम्मेदवारी दिएका छन् ।

नदोहोर्‍याउने नीतिको प्रभाव

एउटै व्यक्ति समानुपातिक कोटाबाट पटक–पटक सांसद बनेको भनी भएको आलोचना र पार्टी भित्र अवसर पाइएन भन्ने असन्तुष्टिलाई सम्बोधन गर्न यसपटक सबैजसो राजनीतिक दलहरुले समानुपातिकमा नदोहोर्‍याउने नीति लिए ।

कांग्रेसको विधानबाटै समानुपातिकबाट सांसद बनेको व्यक्ति लगत्तै समानुपातिकबाट सांसदको उम्मेदवार हुन रोकेको छ । सोही अनुसार समानुपातिकबाट प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा सांसद बनेकाहरुलाई पुनः समानुपातिकमा नदोहोर्‍याउने नीति अनुसार उम्मेदवार नै सिफारिस नगर्न उसले परिपत्र नै गरेको थियो । यसो गर्दा नयाँले अवसर पाउने भएकाले पनि समानुपातिकामा नदोहोर्‍याउने निर्णयलाई सकारात्मक ठानिएको छ ।

नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्र लगायतका दलहरुले पनि समानुपातिकबाट नयाँलाई अवसर दिने नीति अंगीकार गरे । कतिपयले यसलाई समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीमाथि उठेका प्रश्नहरु मथ्थर पार्ने प्रयासका रुपमा पनि लिएका छन् । आगामी चुनावहरुमा पनि यो नीतिलाई दलहरुले निरन्तरता दिन सके समानुपातिक प्रणालीलाई थप प्रभावकारी बनाउन मद्दत पुग्ने कतिपयको विश्वास छ ।

‘नदोहाेर्‍याउने नीति सकारात्मक छ । यसले सही रुपमा निरन्तरता पाउन सके समानुपातिक प्रणालीको औचित्य र सान्दर्भिकता पुष्टि हुनेछ’, राजनीतिक विश्लेषक श्याम श्रेष्ठ भन्छन्, ‘तर, नयाँ अनुहार पनि समानुपातिक प्रतिनिधित्वको मूल भावना अनुरुप नै हुनुपर्छ । नयाँ अनुहारका नाममा आफन्त वा व्यापारीलाई ल्याउने परम्परा पनि दोहोरिनुहुन्न ।’

विभिन्न समुदाय, वर्ग, पिछडिएको क्षेत्रको समानुपातिक रुपमा प्रतिनिधित्व होस् भन्नका लागि समानुपातिक अवधारणा ल्याइएको तर, अभ्यासमा समानुपातिकतर्फको सांसदका योग्यता स्वार्थप्रेरित हुन पुगेको तितो अनुभवलाई अझै दलहरुले छाड्न नसकेको श्रेष्ठको बुझाइ छ ।

‘दलहरुका समानुपातिकतर्फका बन्दसूचीलाई हेर्ने हो भने विज्ञ पाउन शिला खोजे जस्तो खोज्नुपर्छ । यसलाई सुधार गर्नुपर्नेछ’ श्रेष्ठ थप्छन्, ‘प्रत्यक्षमा पनि एउटै व्यक्तिलाई नदोहोर्याउने वा दुई पटकसम्म मात्रै अवसर पाउने कुरालाई अंगीकार नगर्दासम्म समानुपातिकतर्फ मात्रै नदोहोर्‍याउने नीति दोषपूर्ण नै हुन जान्छ ।’