गर्भनिरोधका लागि सबैभन्दा प्रभावकारी हुन्छ जेडेल इम्प्लान्ट ?

काठमाडौं । आजको युवापुस्ता योजनाबद्ध जीवन जिउन चाहन्छ । करिअरमा अघि बढ्नुका साथै आफ्नो व्यक्तिगत जीवनका विभिन्न योजना उनीहरु बनाउँछन् ।

विवाह कहिले गर्ने ? सन्तान कहिले, कति जना जन्माउने ? जस्ता जीवनका महत्वपूर्ण योजना बनाइरहेका हुन्छन् । केही दशकअघिसम्म यस्तो योजना सायदैले बनाउँथे होलान् ।

विवाह भयो, तत्काल सन्तानको योजना छैन तर गर्भ रह्यो भने यस्तो बेला के गर्ने भनेर अहिले धेरै घोत्लिरहनुपर्दैन । चिकित्सा विज्ञानले आकस्मिक गर्भनिरोधका विभिन्न उपाय दिएको छ । अहिले धेरै किसिमका गर्भनिरोधक अस्थायी साधन उपलब्ध छन्, जसमध्ये राम्रो विकल्प जेडेल इम्प्लान्ट पनि हुन सक्छ ।

जेडेल इम्प्लान्ट कस्तो खालको गर्भनिरोधक साधन हो ? यसको प्रभावकारिता कति छ, कुनै साइड–इफेक्ट छ कि ? प्रयोग कसरी गर्ने ? लगायत विषयमा प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. प्रियंका त्रिपाठीसँग गरिएको कुराकानी :

जेडेल इम्प्लान्ट कस्तो खालको गर्भनिरोधक साधन हो ?

जेडेल गर्भनिरोधकको अस्थायी साधनमध्ये सबैभन्दा उपयुक्त अस्थायी साधन हो । यो  एक इम्प्लान्टमध्ये एक हो । इम्प्लान्ट धेरै किसिमका हुन्छन्, जसमध्ये नेपालमा इन्डोप्लान्ट,  नरप्लान्ट र जेडेल प्रयोगमा छन् । जेडेलमा सिन्थेटिक प्रोजेस्टेरोन लेभोनर जेस्ट्रोल हर्मोनले भरिएको हुन्छ । इम्प्लान्टमध्ये सबैभन्दा प्रभावकारी जेडेल मानिन्छ ।

गर्भनिरोधको लागि जेडेल नै किन ?

गर्भनिरोधक साधनमा इस्ट्रोजन र प्रोस्ट्रेजन हार्मोन हुन्छ । दुई हार्मोनमध्ये इस्ट्रोजनले साइड इफेक्ट बढी गराउँछ । तर यी इम्प्लान्टको यन्त्रमा प्रोस्ट्रेजन हार्मोन मात्र हुन्छ । जसले साइड इफेक्ट निकै न्यून हुन्छ । त्यस्तै एचआईभी संक्रमित, स्तनपान गराइराखेका र भर्खरै शिशु जन्माएका महिलाका लागि पनि यो सुरक्षित मानिन्छ । र, सन्तानको आवश्यकता परेको खण्डमा जुनसुकै बेला निकाल्न सकिन्छ । र, तुरुन्त गर्भ पनि बस्छ ।

नरप्लान्टभन्दा के कारणले यो बढी उपयोगी छ ?

इम्प्लान्टमा सबैभन्दा पहिला नरप्लान्ट आएको हो । यसमा महिनावारी भइसकेपछि ६ वटा क्याप्सुल पाखुरामा राखिन्छ । जुन अब पुरानो विधि भइसक्यो । जेडेलको काम नरप्लान्टको जस्तै भए पनि दुईवटा मात्रै क्याप्सुल राख्नुपर्ने भएकाले यसलाई बढी रुचाइएको छ ।

जेडेलले कति अवधिसम्म काम गर्छ ?

जेडेल र नरप्लान्ट दुवैको अवधि पाँच वर्षको हुन्छ भने इन्डोप्लान्ट तीन वर्षको लागि राखिन्छ । यी साधन जुनसुकै बेलामा निकाल्न सकिन्छ । तर अत्यधिक मोटोपन भएका महिलामा लामो समयसम्म राख्दा असर गर्न पनि सक्छ । त्यसैले ८० किलोभन्दा बढी तौल छ भने पाँच वर्ष नपुग्दै निकाल्नुपर्छ ।

कसरी राखिन्छ ?

जेडेल राख्नको लागि दक्ष व्यक्ति चाहिन्छ । महिनावारी भएको पाँच दिनभित्र यसलाई राख्नुपर्ने हुन्छ । जेडेलको क्याप्सुल हातमा राखिने हुँदा जुन हात कम सक्रिय हुन्छ त्यसमै राख्नुपर्ने हुन्छ ।

त्यसका लागि सबैभन्दा पहिले पाखुरा सफा गर्ने, कुहिनोमाथि आठ सेमीमाथि सानो इन्सुलिन दिएर  दुईवटा क्याप्सुल लगाएर पट्टि लगाइन्छ ।

महिनावारी भएको स्थितिलाई हेरेर राख्नुपर्छ कि जुनसुकै दिनमा पनि यसलाई राख्न सकिन्छ ?

सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको पाँच दिनभित्र हो । त्यसबाहेक शिशु जन्मिएको तीन सातापछि लगाउँदा पनि यो निकै प्रभावकारी हुन्छ । अरु दिनमा भने गर्भवती भए नभएको पुष्टि गरेपछि मात्रै लगाउन सकिन्छ ।

जेडेलले कसरी काम गर्छ ?

जेडेल जस्ता इम्प्लान्टले अण्डा निष्कासन हुन सकिंदैन । यसले पाठेघरको मुखमा भएको पातलो पानीलाई बाक्लो बनाउने हुँदा पाठेघरभित्र वीर्य पस्न नपाउने हुँदा गर्भ बस्न पाउँदैन । पानी बाक्लो भएपछि यौन प्रसारित रोगलाई पनि केही हदसम्म कम हुन्छ ।

जेडेल इम्प्लान्ट शतप्रतिशत सुरक्षित हुन्छ ?

यसको विफल दर निकै कम छ । सय जना महिलामा एक जना मात्र गर्भवती हुन सक्ने सम्भावना हुन सक्छ । जसकारण यसलाई प्रभावकारी मानिन्छ ।

यसको केही साइड इफेक्ट पनि होला नि ?

कतिपय महिलालाई जेडेल जडान गरेको केही महिनासम्म महिनावारीको समय हेरफेर हुने र कहिलेकाहीं रगत धेरै जाने हुन सक्छ । साथै वजन बढ्ने, टाउको दुख्ने, माइन्ड स्वीङ हुने, पेट दुख्ने, छाती दुख्ने जस्तो हुन सक्छ । यस्तो बेला टाउको अत्यन्त दुख्यो र माइग्रेनको समस्या छ भने जेडेल निकाल्नुपर्ने हुन्छ ।

जेडेल कस्ता महिलाले प्रयोग गर्न हुँदैन ?

गर्भवती भइसकेको छ वा योनीबाट रक्तस्राव भइरहेको छ भने कारण थाहा पाउने समयसम्म जेडेल राख्नुहुँदैन । भर्खरै स्तन क्यान्सर भएका, फोक्सो वा नसामा एम्बोलिक डिजिज, कुनै ट्युमर छ भने पनि यसको प्रयोग गर्नुहुँदैन ।

जेडेल राख्न कति खर्च लाग्छ ?

स्वास्थ्यचौकीहरुमा जडान गर्न र निकाल्न कुनै पनि शुल्क लाग्दैन । तर निजी क्लिनिक र अस्पतालमा ७०० देखि एक हजार रुपैयाँसम्म पर्न जान्छ ।

जेडेल इम्प्लान्ट राख्न देशका अधिकांश स्वास्थ्य संस्थामा उपलब्ध छ । यसलाई चिकित्सक वा अनुभवी स्वास्थ्यकर्मीबाट मात्रै राख्नुपर्छ ।