दाँत कीराले खाएमा उखेल्नु उचित कि फ्लोराइडयुक्त सिमेन्ट भर्नु ?

पछिल्लो समय आम नागरिकमा रोगबारे सचेतना बढ्दै गएको छ । तर मुख तथा दन्त स्वास्थ्यमा भने त्यति चासो दिइएको पाइँदैन । सामान्य लाग्ने दन्तरोग प्रायःजसो व्यक्तिमा पाइन्छ । यो जुनसुकै उमेरमा पनि लाग्न सक्छ ।

स्वस्थ छौं भने पनि दाँतको सरसफाइ नहुँदा दाँत कमजोर हुँदै कीरा लाग्नेदेखि विभिन्न मुख तथा दन्त समस्या देखा पर्न सक्छ । जसमध्ये सबैभन्दा बढी देखिने भनेको दाँतमा कीरा लाग्ने समस्या हो । यसको समयमा उपचार नहुँदा दाँत नै काम नलाग्नेसम्मको अवस्था आउँछ ।

दाँतमा कीरा लाग्ने कारण

दाँतमा कीरा विभिन्न कारणले लाग्छ । खानेकुरा खाएपछि राम्रोसँग सफा नहुँदा दाँत फोहोर हुन्छ र कीरा लाग्छ । चिनीजन्य खानेकुरा अत्यधिक खाँदा दाँतमा अड्किने, टाँसिने, चिउरा, रोटी, चाउचाउ, बिस्कुट जस्ता अन्य खानेकुरा खाएपछि मुख कुल्ला गरिएन भने दाँतमा कीरा लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।

दाँतमा अड्किएर बसेको जीवाणु सडेपछि त्यसले एसिड उत्पादन गर्छ । त्यो खानेकुराले बिस्तारै दाँतलाई नरम बनाउँदै लैजान्छ र दाँतमा भएको खनिज खिइँदै जान्छ । खनिज दाँतलाई बलियो बनाइराख्ने तत्व हो ।

दाँत खिइँदै पनि जाने भएकाले खानेकुरा झनै अड्किंदै जान्छ । कीरा लाग्दै गयो तर सरसफाइमा ध्यान दिएन, दन्त परीक्षण गराइएन भने दाँतको भाग खिइँदै गएर दाँतमा खाल्टो पर्न जान्छ । खाना अड्किने क्रम बढ्दै गएपछि त्यसलाई निकाल्न टुथपिक जस्ता वस्तु प्रयोग गर्नुपर्छ । कीरा लागेको दाँतको नसासम्म पुग्छ र दाँत दुखेको महसुस हुन्छ ।

दाँतमा कीरा लागेपछि

दाँतमा कीरा लागेको जति छिटो थाहा पायो त्यति नै उपचार सहज र प्रभावकारी हुने भएकाले सकेसम्म ६ महिनामा एकपटक वा वर्षको एकपटक दन्त परीक्षण गराउनुपर्छ ।

दाँतमा कीरा लाग्न थालेपछि दाँतको सतह कालो हुँदै जान्छ । दाँतमा भर्खरै कीरा लाग्न थालेको छ भने सिमेन्ट लगाएर भर्न सकिन्छ । त्यस्तै कीरा लागेर दाँत खाल्डो भइसकेको छ भने दुई चरण गरेर सिमेन्ट लगाउन सकिन्छ ।

दाँत दुखेको, सुन्निएको र हल्लिएको छ भने दाँतलाई जरासम्म कीराले खाइसकेको बुझ्न सकिन्छ । त्यसका रुट क्यानल उपचार (आरसीटी) गर्नुपर्ने हुन्छ । यो जरासम्म उपचार गर्ने विधि हो, सिमेन्ट भर्ने जस्तो सहज हुँदैन । आरसीटी उपचारको प्रक्रिया केही लामो पनि हुनसक्छ । आरसीटी गरेपछि अनिवार्य क्याप लगाउनुपर्छ, जसले दाँतलाई थप बलियो मनाउन मद्दत गर्नुका साथै दाँतको आयु पनि बढाउँछ ।

कीराले खाएर पनि दाँत र गिजाको केही टुक्रा मात्र छ भने पनि त्यसको बचाउको लागि उपचार गर्न सकिन्छ । पहिला आरसीटी गरिसकेपछि  दाँतको भित्रपट्टि पिल्लर जस्तो सपोर्टको रुपमा पोस्ट एण्ड कोर ठड्याउने गरिन्छ । त्यसको माथिपट्टि दाँतको आकारमा सिमेन्ट भरिन्छ । पोस्ट एण्ड कोर प्रिफेब्रिकेटले बनेको हुन्छ । यो पद्धति पनि उपचार गराउन सम्भव नभएको अवस्थामा अन्तिम विकल्प दाँत झिक्ने हुन्छ । त्यो भनेको एक्स–रे गरेर हेर्दा हड्डी र गिजाको तह नै नभएको खण्डमा दाँत निकाल्ने अवस्था आउँछ । जुन विरलै हुन्छ ।

दाँतमा सिमेन्ट कसरी भर्ने ?

कीराले खाएको दाँत विभिन्न फ्लोराइडयुक्त सिमेन्टले भरिन्छ । फ्लोराइडयुक्त सिमेन्टले दाँतलाई कीरा लाग्नबाट बचाउँछ भने खनिजको अभाव हुन पनि दिंदैन ।

बच्चामा ग्लास आइनोमर सिमेन्ट जीआईसी भन्ने सिमेन्टले दाँत भरिन्छ । यो कीराले पार्ने क्षतिविरुद्धको लडाइँमा ठूलो भूमिका खेल्छ । यसले फ्लोराइड प्रदान गर्ने भएकाले दाँतलाई कीराले खाने सम्भावना निकै कम हुन्छ ।

वयस्कहरुमा कम्पोजिट भन्ने सिमेन्ट भरिन्छ । यो भरिसकेपछि सिमेन्ट दाँत जस्तै देखिने र बलियो भएकाले कम्पोजिट रुचाउँछन् । जुन पानी र र्‍यालसँग पनि नघुलिने हुन्छ । कम्पोजिट विभिन्न प्रकारको हुन्छ । सबैभन्दा राम्रो मानिएको कम्पोजिट ब्युटीबोन्ड कम्पनीको हो ।  पहिला भने चाँदीको सिमेन्ट भर्ने पनि चलन थियो । शरीरको लागि हानिकारक तत्व मर्क्युरी हुने भएकाले अहिले त्यो पद्धति अपनाँदैन ।

दाँत भर्दा कति प्रभावकारी ?

सिमेन्ट भरेपछि पहिलेजस्तै दाँत बलियो हुँदैन, तर दाँत भर्नु प्रभावकारी उपचार भने हो । यसको लागि सकेसम्म आफ्नो दाँत सफा र स्वस्थ बनाउन ध्यान दिनुपर्छ । दाँत भरेकाहरुले पनि दाँतको सरसफाइ र हेरचाहमा ध्यान दियो भने धेरै समयसम्म सिमेन्ट रहन सक्छ । त्यसैले सिमेन्ट भरेको यति टिक्छ भन्ने किटान गरिएको हुँदैन तर जति धेरै कीराले खाएको ठाउँ सिमेन्टले भरिएको छ ।

त्यति सिमेन्ट निस्कने सम्भावना हुन्छ । त्यसैले सिमेन्ट निस्कियो भने आत्तिनु पर्दैन । तर जति सक्दो चाँडो पुनः सिमेन्ट भर्नुपर्छ । सिमेन्ट भर्न जति ढिला गर्‍यो, त्यति दाँत कमजोर हुन्छ ।

कीरा लाग्न नदिने उपाय

दिनको दुईपटक दाँत माझ्नुपर्छ । खासगरी खाना खाएपछि बिहान र बेलुका फ्लोराइडयुक्त मञ्जन प्रयोग गरेर नरम ब्रसले दाँत माझ्नुपर्छ । सकिन्छ भने दिनको दुईपटक डेन्टल फ्लसले फल्स गर्नुपर्छ । दिउँसोको समयमा खाजाको रुपमा जंकफुड खाएपछि टाँसिने हुँदा सम्भव भएसम्म मुख कुल्ला गर्नुपर्छ ।

दाँत सफा राख्ने कुरा बढी गरिन्छ तर जिब्रोको बारेमा खासै ध्यान दिइँदैन । जिब्रो फोहोर भयो भने पनि श्वास गन्हाउने, मुख दुर्गन्धित हुन्छ । त्यसैले ब्रस गर्दा हरेक पटक जिब्रो पनि टंग क्लिनरले सफा गरेमा मुख तथा दाँत स्वस्थ रहन मद्दत पुग्छ ।

पान, चुरोट, पराग दाँत र गिजाको शत्रु जस्तै हुन् । यसले दाँतको इनामेल जाने, कीरा लाग्ने र गिजासम्म असर पार्ने भएकाले सकेसम्म यी कुरा खानु हुँदैन ।

दाँतमा समस्या भएपछि होइन, समस्या नै आउन नदिन ६ महिनामा एकपटक दन्त परीक्षण गराउनुपर्छ । दाँतमा कीरा लागिसकेको छ भने छिट्टै भर्नुपर्छ । कीरा लागेर जति खाल्डो भयो त्यति दाँत कमजोर हुँदै जान्छ ।

(दन्त चिकित्सक खर्बुजा प्रिमियर डेन्टल केयरमा कार्यरत छिन् । उनीसँग मनिषा थापाले गरेको कुराकानीमा आधारित)