उच्च रक्तचापमा कस्तो खानपान गर्ने ?

खानपान र रक्तचापबीच खास साइनो छ । रक्तचाप बढाउने वा सन्तुलित राख्ने भन्ने कुरा हामी के खान्छौं भन्ने प्रश्नले पनि निर्धारण गर्छ ।

हामीले खाने कतिपय खानेकुरा यस्ता छन्, जसले रक्तचाप बढाउँछ । यसको अर्थ यो होइन कि उच्च रक्तचाप भएकाले यी खानेकुरा मुखमा हाल्नै हुन्न । तर मात्रा र सन्तुलन मिलाएर खान सकिन्छ । यसरी खानुपर्छ, जसले पोषण प्राप्त होस्, विकार होइन ।

रक्तचाप बढाउने खानेकुरा

अत्यधिक चिल्लो, तारेको-भुटेको, नुनको मात्रा धेरै भएको खानेकुरा उच्च रक्तचापको कारण बन्न सक्छ । नुन त धेरै खानासाथ रक्तचाप बढिहाल्छ । तपाईं रक्सी पिउनुहुन्छ, चुरोटको धुवाँ तान्नुहुन्छ, बजारमा राखिएका प्याकेटबन्द खानेकुरा खानुहुन्छ भने उच्च रक्तचापको जोखिममा हुनुहुन्छ ।

माछामासु अनियन्त्रित खानुहुन्छ, जंकफुडको सौखिन हुनुहुन्छ भने पनि रक्तचापले च्याप्न सक्छ । साथै हामीले अन्धाधुन्ध खाने कतिपय औषधिले पनि रक्तचाप बढाउन सक्छ । जस्तो, दुखाइ कम गर्ने औषधि, परिवार नियोजनको चक्की ।

नुन धेरै खाँदा के हुन्छ ?

नुन धेरै खाएमा शरीरको रक्तनली खुम्च्याउने गर्छ, जसकारण रगतको प्रवाहमा अवरोध हुन्छ । यसले गर्दा पक्षघात (स्ट्रोक) हुने, रक्तचाप बढ्ने र मुटुरोग हुन सक्ने जोखिम हुन सक्छ । हाम्रो शरीरलाई दैनिक पाँच ग्राम नुन खाए पुग्छ ।

तीतो खानेकुराले फाइदा गर्छ ?

करेला जस्ता तीतो खानेकुरा खाँदा रक्तचाप नियन्त्रण हुन्छ भन्ने आम बुझाइ छ । यही कारण उनीहरु छाकैपिच्छे करेला वा तीतो खानेकुरा खाइरहेका हुन्छन् ।

यस्ता खानेकुराले कहिलेकाहीं क्षणभरका लागि रक्तचाप घटाउन सक्छ । तर यसो भन्दैमा जथाभावी वा अत्यधिक मात्रामा खानु उचित होइन ।

कसरी नियन्त्रण हुन्छ रक्तचाप ?

उच्च रक्तचाप हुने अनेक कारण हुन्छन् । त्यो दीर्घकालीन हो वा अल्पकालीन ? यसबारे पनि विश्लेषण गर्नुपर्ने हुन्छ । रक्तचाप के कारणले भएको छ भन्ने कुरा थाहा पाएपछि सोही बमोजिम उपचार खोज्ने गरिन्छ ।

अनिद्रा, खानपानले पनि रक्तचाप बढ्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा आफ्नो यी आनीबानी परिवर्तन गर्नुपर्ने हुन्छ ।

सामान्यतः उच्च रक्तचाप नियमित बढिरहेको छ भने औषधि खाने सल्लाह दिइन्छ । औषधि चिकित्सकको सुझावअनुसार नियमित रुपमा खानुपर्ने हुन्छ । तर औषधिले मात्र रक्तचाप नियन्त्रण हुन्छ भनेर ढुक्क भएर बस्नु राम्रो होइन । त्यससँगै आफ्नो दिनचर्या, आनीबानी परिवर्तन गर्नु प्रभावकारी हुन्छ ।

जस्तो, ताजा, सुपाच्य, सन्तुलित खानेकुरा खाने, नुन, चिल्लो कुरा घटाउने, मौसमी सागपात खाने, व्यायाम गर्ने, हिंडडुल गरिरहने, शारीरिक रुपमा सक्रिय रहने गर्नुपर्छ । त्यससँगै निद्रा पर्याप्त लिने, तनाव व्यवस्थापन गर्ने, सकारात्मक सोच राख्ने, खुसी र उत्साहित हुन प्रयास गर्नुपर्छ । खानपान र जीवनशैलीलाई अनुशासित बनाउनुपर्छ । यस्ता विधि अपनाइयो भने उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा ठूलो सहयोग पुग्छ ।

मोटोपन र उच्च रक्तचापको नाता

उच्च रक्तचाप बढ्नुमा मोटोपन पनि एउटा कारण हुन सक्छ । मोटोपन भनेको शरीरमा बोसो बढ्नु हो । जब शरीरमा बोसो बढ्छ, त्यसले रक्त प्रवाह गर्ने नसा साँघुरो बनाइदिन्छ । यसरी नसा साँघुरो भएपछि मुटुको कार्य सञ्चालन कठिन हुन्छ । नतिजा, रक्तचाप बढ्न सक्छ ।

(मुटुरोग विशेषज्ञ डा. लम्साल चावहिलस्थित ओम अस्पतालमा कार्यरत छन् । उनीसँग रेणु त्वानाबासुले गरेको कुराकानीमा आधारित)