फोक्सोले कसरी काम गर्छ ?

फोक्सो शरीरको मुख्य अंग हो, जसले श्वासप्रश्वास प्रणालीमा मुख्य भूमिका खेल्छ । बढ्दो प्रदूषण, धुलो–धुवाँ, धुम्रपान, गलत खानपानले फोक्सोलाई असर पारिहेको छ । जसकारण फोक्सोसम्बन्धी विभिन्न रोगको समस्या बढ्दै गएको छ ।

तर थोरै सावधानी अपनाएमा मात्रै पनि फोक्सोसम्बन्धी रोग लाग्नबाट बच्न सकिन्छ ।

फोक्सोको संरचना र काम

मानव शरीरमा छातीभित्र दायाँ र बायाँ गरेर दुईवटा फोक्सो हुन्छ । दुवै फोक्सोको आकार बराबर हुँदैन । दायाँ फोक्सो बायाँ फोक्सो भन्दा अलिकति ठूलो हुन्छ । फोक्सोमा पुग्ने नली पनि छातीभित्र नै हुन्छ ।

श्वासप्रश्वास नली नाक र मुखबाट सुरु हुन्छ । हावा हाम्रो नाकबाट घाँटी हुँदै छातीको भित्री भागमा पुग्छ र दुईवटा फोक्सोमा बाँडिन्छ । यसको संरचना रुखको हाँगा जस्तो हुन्छ । विभिन्न साना ट्युबहरु हाँगा फैलिए जसरी सम्पूर्ण फोक्सोमा फैलिएको हुन्छ ।

फोक्सो श्वासप्रश्वास सम्बन्धी अंग हो । हाम्रो शरीरलाई मुख्य रूपमा चाहिने तन्तु र कोषिकालाई आफ्नो काम गर्न अक्सिजनको आवश्यकता पर्छ । अक्सिजनले शरीरमा इन्धनको रूपमा काम गर्छ र अक्सिजनलाई शरीरमा पुर्‍याउने काम फोक्सोले गर्छ ।

शरीरको श्वासप्रश्वास प्रक्रियामा कार्बनडाइअक्साइड ग्यास उत्पादन हुन्छ । त्यसलाई बाहिर फाल्ने काम फोक्सोले नै गर्छ । यसले वायुमण्डलबाट अक्सिजन लिन्छ र रक्तसञ्चारमा प्रवाह गर्छ । रगतबाट कार्बनडाइअक्साइड निकालेर वायुमण्डलमा छोड्छ । फोक्सोको काम रगत शुद्ध गर्ने पनि हो ।

फोक्सोमा देखिने समस्या

फोक्सोमा अल्पकालीन र दीर्घकालीन दुवै प्रकारको असर देखा पर्छ । वातावरण प्रदूषणको कारणले हामीले सास फेर्ने हावामा अक्सिजनका साथै विभिन्न नकारात्मक ग्यास पनि हुन्छ, जुन हामीले सास फेर्दा सिधै फोक्सोमा पुग्छ । धुम्रपान गर्ने व्यक्तिमा धुवाँ सिधै फोक्सोमा पुग्ने भएकाले विभिन्न समस्या देखापर्ने हुन्छ ।

फोक्सोको माध्यमबाट नै हाम्रो शरीरभरि अक्सिजन पुग्ने भएकोले फोक्सोमा समस्या हुँदा श्वासप्रश्वासमा नै समस्या हुन्छ । कोरोना संक्रमणका बेलामा धेरै जनालाई अक्सिजन कम भएको थियो । फोक्सोमा निमोनिया हुँदा अक्सिजन प्रवाह हुँदैन र शरीरमा पुग्दैन । जसले गर्दा फोक्सोमा समस्या भए यसको असर शरीरभरि नै पर्छ ।

धुवाँ र धुलोका मसिना कणहरू फोक्सोमा गएर जम्मा हुन्छ । जसले गर्दा फोक्सोमा विभिन्न प्रकारको संक्रमण हुन सक्छ । लामो समय धुम्रपान गरेका मान्छेमा पनि त्यो धुवाँको कारण फोक्सोमा असर गर्छ ।

हामीले सास फेर्दा निमोनिया, कोभिड, इन्फ्लुएन्जा र क्षयरोगका कीटाणुहरू फोक्सोमा गइरहेको हुन्छ । त्यसले प्रत्यक्ष रूपमा फोक्सोलाई असर गरिरहेको हुन्छ । फोक्सोमा भएको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता मार्फत फोक्सोमा थोरै मात्रामा खकार दैनिक बनिरहेको हुन्छ । खकार खोकीको माध्यमबाट बाहिर निस्किन्छ । तर विभिन्न कारणले फोक्सोको त्यो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा समस्या आयो भने छातीको संक्रमण, सीओपीडी र दमको समस्या हुन्छ ।

फोक्सोलाई स्वस्थ राख्ने उपाय

धुम्रपान र फोक्सोको क्यान्सर एकअर्कासँग सम्बन्धित छन् । धुम्रपान फोक्सोको लागि मात्र नराम्रो होइन, यसले मानिसको सम्पूर्ण श्वासप्रश्वास प्रणालीलाई नै प्रभाव पारेको हुन्छ । त्यसैले फोक्सोलाई स्वस्थ राख्न धुम्रपान त्याग्नुपर्छ ।

केही शारीरिक अभ्यासले पनि फोक्सोलाई सही अवस्थामा राख्न मद्दत गर्छ ।  छिटो छिटो श्वास फेर्ने अथवा बिस्तारै श्वास फेर्नाले फोक्सोलाई सहज बनाउँछन् । प्रदूषणमा बाहिर निस्कनुले हाम्रो फोक्सोलाई प्रभाव पार्छ । एकदमै धेरै सवारी साधन भएको ठाउँमा र धुम्रपान गरिरहेका व्यक्तिको साथबाट सकेसम्म धेरै टाढा बस्नुपर्छ ।

फोक्सोलाई स्वस्थ राख्न खानपानमा पनि ध्यान दिनुपर्छ । प्रशस्त मात्रामा एन्टिअक्सिडेन्टयुक्त खानेकुरा, फलफूल, तरकारी खानुपर्छ । विभिन्न संक्रमणबाट बच्न पटकपटक हात धुने, मास्कको प्रयोग गर्ने, खोक्दा तथा हाच्छ्युँ गर्दा रुमालले छोप्ने गर्नुपर्छ ।

(वरिष्ठ छातीरोग विशेषज्ञ डा. ढुंगाना वीर अस्पतालमा कार्यरत छन् । उनीसँग अनलाइनखबरकर्मी सुमित्रा लुइटेलले गरेको कुराकानीमा आधारित)