बिगौती दूध कति खानयोग्य ?

‘दिनहुँ गाईभैंसीको दूध पिउने व्यक्ति तगडा हुन्छन् ।’ यो भनाइ बुढापाकाको मुखबाट सबैले सुनेरै हुर्किएका हुन्छौं । बिहानको खाजामा र राति सुत्नुअघि एक गिलास दूध पिउने चलन हामीमध्ये धेरैको घरमा छ ।

पौष्टिक तत्वले भरपुर दूधले मस्तिष्क र हड्डीको विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । गाई वा भैंसी ब्याएपछि १०–१२ दिनसम्म बाक्लो बिगौती दूध आउँछ । बिगौती दूधलाई निकै पोषिलो मानिन्छ । गाउँघरतिर यो दूध अहिले खोजीखोजी खाने चलन अझै छ ।

के पाइन्छ बिगौतीमा ?

बिगौती दूध गाढा र हल्का पहेंलो रंगको हुन्छ । यसमा प्रोबायोटिक्स, म्याग्नेसियम, क्याल्सियम, भिटामिन ए, डी, ई र के, प्रोटिन, कार्बोहाइड्रेट, फ्याट, भिटामिन, खनिज र एन्टिबडी भनिने विशेष प्रकारका प्रोटिन हुन्छन् । यी कोलोस्ट्रमहरू ब्याक्टेरिया र भाइरसजस्ता रोग निम्त्याउने एजेन्टसँग लड्छन् । यसमा एन्टिबडीको स्तर नियमित गाईको दूधमा हुने स्तरभन्दा १०० गुणा बढी हुन सक्छ । जुन शरीरलाई रोगसँग लड्ने क्षमता प्रदान गर्छ ।

तुलनात्मक रुपमा गाईको दूध अन्य जनावरको भन्दा बढी सुपाच्य भएको हुँदा यो मानिसको लागि अति नै लाभदायक मानिन्छ । त्यस्तै भैंसीको दूधमा अत्यधिक फ्याट, प्रोटिन र क्यालोरी हुन्छ, जुन सहजै पच्न कठिन हुन्छ ।

बच्चादेखि वृद्धसम्मको लागि अमृत

आयुर्वेदले गाईको बिगौती दूधलाई बच्चादेखि वृद्धसम्मको लागि अमृत सरह मानेको छ । यसमा पाइने एन्टिबडीले इमियुनोग्लोबिनको मात्रा बढाउनमा मद्दत गरी रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने तत्व पाइन्छ । क्याल्सियम, भिटामिन र म्याग्नेसियमले बालकमा हड्डीको विकास गर्नेदेखि वृद्धमा हड्डी कमजोर हुन कम गराई तागत दिने भूमिका बिगौतीको हुन्छ ।

त्यस्तै भिटामिन एले आँखाको ज्योति बढाउन मद्दत गर्छ । भिटामिन–ए आँखाको लागि आवश्यक पोषक तत्वमध्ये एक हो । त्यस्तै गाईको काँचो दूधमा प्रोबायोटिक्स अर्थात् जीवित सूक्ष्म जीव हुन्छन्, जसले रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउँछ । विभिन्न संक्रमणसँग लड्न पनि मद्दत गर्छ ।

गाईको दूधले पनि हड्डीलाई स्वस्थ राख्न निकै मद्दत गर्छ । यसले बालबालिकादेखि वृद्धसम्मको हड्डी मजबुत बनाउन मद्दत गर्छ । बिगौतीले शरीरको तौल बढाउन तथा कुपोषण लागेको व्यक्तिको लागि पोषणको काम पनि गर्छ ।

नवजात शिशुले खान हुन्छ ?

आमाको दूधलाई त अरु कुनै पनि दूधले प्रतिस्थापन गर्न सक्दैन । नवजात शिशुको शरीर नाजुक हुने र पाचनप्रणाली पनि परिपक्व भइसकेको हुँदैन । त्यसैले एक वर्षसम्मको शिशुलाई खान दिनु हुँदैन । त्यसपछि भने अलिअलि गर्दै खान दिन सकिन्छ । यसले रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउँछ ।

मात्रा

बिगौती दूधको मात्रा उमेर अनुसार निर्धारण गरिएको छैन । बिगौती दूध सजिलै पच्न सक्दैन । बिगौती व्यक्तिले कति मात्रामा खाने भन्ने कुरा शरीरको पाचनशक्ति कतिको बलियो छ त्यसमा भर पर्छ । जसलाई दूधसम्बन्धी खानेकुरा सजिलै पच्दैन, उनीहरुको पेट गडबड पनि हुन सक्छ । दूधजन्य पदार्थ शरीरले नसहने व्यक्तिले भने बिगौती दूध खानु हुँदैन ।

नुन र अमिलोसँग मिसाउनु हानिकारक

दूधलाई नुन र अमिलोसँग मिसाउनु स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । चाहे बिगौती होस् वा सामान्य दूध । यी तत्व मिसाउँदा दूध फाट्छ । त्यति मात्र होइन, नुन र अमिलोको मिश्रण हुँदा क्यासिन तत्व उत्पन्न हुन्छ, जसले बान्ता गराई पेट गडबड पनि गर्न सक्छ । साथै, छालासम्बन्धी एलर्जी पनि गराउन सक्छ ।

(अनलाइनखबरकर्मी मनिषा थापाले गरेको कुराकानीमा आधारित)