बालबालिकालाई निमोनिया भएको कसरी थाहा पाउने ?

काठमाडौं । छाती वा फोक्सोमा संक्रमण बढ्दा निमोनिया हुन्छ । निमोनिया भएपछि खोकी, ज्वरो र सास फेर्न गाह्रो हुने संकेत देखिन्छ । यो रोग जुनसुकै उमेरका मानिसलाई लाग्ने भए पनि नवजात शिशु र साना बालबालिकामा यो गम्भीर हुन सक्छ ।

बालबालिकाले आफ्नो समस्या खुलेर बताउन नसक्ने भएकाले निमोनियाको लक्षण अभिभावकहरूले ख्याल गर्नुपर्छ । बच्चामा निमोनिया भएको छ र समयमा उपचार भएन भने समस्या जटिल बन्न सक्छ । त्यसैले बालबालिकालाई निमोनिया भएको कसरी थाहा पाउने ? उनीहरूलाई निमोनियाबाट कसरी बचाउनेलगायत विषयमा कान्ति बाल अस्पतालका छाती तथा एलर्जीरोग विशेषज्ञ डा. जगतजीवन घिमिरेसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश :

बालबालिकामा निमोनिया हुने कारण के के हुन् ?

जन्मिंदा आवश्यक खोप नपाएका बालबालिकालाई निमोनिया हुने सम्भावना बढी हुन्छ । साथै बालबालिकामा निमोनियाका धेरैजसो केसहरू ब्याक्टेरिया वा भाइरल संक्रमणका कारण हुने गर्छ ।

बच्चा र वृद्धवृद्धाको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुन्छ, त्यसैले पनि निमोनियाको समस्या हुन्छ । बाहिरी तथा भित्री वायु प्रदूषण भएको ठाउँमा बच्चा लामो समय बस्छन् भने त्यसले पनि निमोनिया हुन्छ ।

बच्चाको श्वासनलीमा अवरोध भएमा जन्मजात दोष भएमा निमोनिया हुन सक्छ । लामो समयदेखि रुघा लागिरहने बच्चामा पनि निमोनियाको समस्या देखिन सक्छ ।

निमोनिया लाग्दा के कस्तो लक्षण देखा पर्छ ?

बच्चालाई उच्च ज्वरो आएको छ भने यो निमोनियाको लक्षण हुन सक्छ । छातीमा घरघर हुनु वा सास फेर्न गाह्रो हुनु पनि निमोनियाको लक्षण हो ।

छिटो छिटो सास फेर्ने र खोकी लाग्ने, कोखा हान्ने, बच्चा लोसे हुँदै जान र होस कम हुँदै जानेजस्ता लक्षण पनि देखिन्छ । नङ वा ओठको नीलो रंग पनि निमोनियाको लक्षण हुन सक्छ ।

निमोनियाकै कारण जटिलताहरु पनि निम्तिन सक्छन् ?

निमोनियाको उपचार समयमै गरिएन भने श्वासप्रश्वाससम्बन्धी जटिलता र अन्य अंगमा पनि जटिलता निम्तिन सक्छ । श्वासप्रश्वास समस्या हुने, शरीरमा अक्सिजनमा कम हुने, फोक्सोमा समस्या देखा पर्ने हुन्छ ।

निमोनियाको कारण शरीरमा अक्सिजनको कमी भएपछि मुटु, मस्तिष्कलगायत अंगहरुमा पनि असर गर्छ । निमोनियाको संक्रमण ‘सेप्सिस’ फोक्सोबाट शरीरभरि फैलियो भने मिर्गौला र मस्तिष्कमा समस्या देखिन थाल्छ ।

फोक्सोमा पानी र पिप जम्मा हुने लगायत जटिलता पनि निम्तिन सक्छ ।

के छ उपचार ?

निमोनियाको उपचार समयमै गरियो भने यसबाट हुन सक्ने जटिलताबाट बच्न सकिन्छ । कुनै बच्चामा श्वासप्रश्वासको समस्या छ भने सबैभन्दा पहिले त्यो निमोनियाको संक्रमण हो कि अन्य संक्रमण हो भनेर पत्ता लगाउनुपर्छ ।

निमोनिया नै हो भन्ने पत्ता लागेपछि एन्टिबायोटिक औषधि खाएर यसको उपचार गरिन्छ । भाइरल निमोनियामा एन्टिबायोटिकले काम नगर्न पनि सक्छ । मानौं इन्फ्लुएन्जाको कारण निमोनिया भएको छ भने इन्फ्लुएन्जाको एन्टिभाइरल चलाउनुपर्‍यो । समयमा उपचार गरियो भने यो छिटो निको पनि हुन्छ ।

बच्चालाई निमोनियाबाट बचाउने उपाय के छ ?

नवजात शिशुलाई निमोनियाबाट जोगाउन बीसीजी, डीपीटीलगायत खोप दिनुपर्छ । बच्चालाई रुघा लागेको व्यक्ति र चिसोबाट पनि बचाउनुपर्छ ।

सकेसम्म धुवाँधुलो तथा प्रदूषणबाट बच्चालाई टाढा राख्नुपर्छ । जन्मेको ६ महिनासम्म आमाको दूध मात्र खुवाउनुपर्छ । यसले बच्चाको रोगसँग लड्ने क्षमतालाई बलियो बनाएर निमोनियाबाट पनि बचाउँछ ।

बच्चा जन्मको पहिलो तीन महिनामा रोगसँग लड्ने क्षमता कम हुन्छ । धेरैजसो खोप बच्चा जन्मेको तीन महिनापछि मात्र सुरु गरिने भएकोले सकेसम्म बच्चालाई धेरै मानिसको प्रत्यक्ष सम्पर्कमा नराख्ने, भीडभाडमा नलैजानु राम्रो हुन्छ ।

बच्चाको खानपान र पोषणमा ध्यान दिनुपर्छ । जसले गर्दा उसको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढ्छ र संक्रमणबाट बच्न सक्छ । कुनै लक्षण देखियो भने जटिलताबाट बचाउन तुरुन्त अस्पताल गएर चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ।