२०८० जेठ २९ गते १७:५१ 
काठमाडौं । शरीरको तौल घटाउनेबारे सोच्नासाथ धेरैको दिमागमा आउँछ कार्बोहाइड्रेटमा कटौती गर्ने । वजन घटाउन आहारमा कार्बोहाइड्रेटको मात्रा घटाउनु एक हदसम्म राम्रो पनि हो । त्यसैले अहिले तौल नियन्त्रण गर्न धेरै व्यक्तिले लो कार्ब डाइट, किटो डाइट गर्न थालेको पाइन्छ ।
आहारमा कार्बोहाइड्रेट कम गर्नाले तौल घटाउनमा मात्र मद्दत गर्दैन, यसले हामीलाई अन्य धेरै स्वास्थ्य लाभ पनि दिन्छ । तर के कार्बोहाइड्रेट शरीरलाई चाहिंदै चाहिंदैन त ? लो कार्ब डाइट सबैको लागि उत्तिकै लाभदायक हुन्छ त ? लो कार्ब डाइट गर्नुअघि के के कुरामा ध्यान दिने ? यिनै विषयमा पोषणविद् प्रणिती सिंहसँग गरिएको कुराकानी :
लो कार्ब डाइट भनेको के हो ?
एउटा सामान्य व्यक्तिलाई दैनिक जति क्यालोरी चाहिन्छ । त्यसको ६० प्रतिशत कार्बोहाइड्रेटबाट पाउँछ भने २५ प्रतिशत प्रोटिनबाट र बाँकी १५ प्रतिशत फ्याटबाट । तर, लो कार्ब डाइटमा भने ६० प्रतिशत कार्बोहाइड्रेटबाट पाउनुपर्ने क्यालोरीलाई घटाएर ५ देखी १० प्रतिशतमा झारिन्छ भने त्यो किटोजोनिक लो कार्ब डाइट हो । साथै दैनिक ६० प्रतिशतको साटो ३० प्रतिशत सम्म कार्बोहाइड्रेट खाइन्छ भने त्यो पनि लो कार्ब डाइट नै हो ।
लो कार्ब डाइटमा अरू के के समावेश हुन्छ ? जस्तो प्रोटिन, बोसो ?
लो कार्ब डाइटमा हामीले दैनिक खानाबाट कार्बोहाइड्रेट त हटायौँ । तर, हाम्रो शरीरको ऊर्जाको लागि खाना त चाहियो त्यसैले खानामा कि त प्रोटिन र कि फ्याटको मात्रा बढाइन्छ ।
प्रोटिनको त अनेक स्रोत हुन्छ । यसमा कुन प्रोटिन लिनु लाभदायक हुन्छ ?
हामी प्रत्येक दिन दुई हजार क्यालोरीको प्रयोग गर्छौं भने त्यसमा ६०० क्यालोरी प्रोटिनबाट लिन आवश्यक हुन्छ । प्रोटिनको स्रोत शाकाहारी वा मांसाहारी दुवै प्रकारको हुन्छ । माछा, मासु, अण्डा, दूध, सोया, दाल, गेडागुडी आदि प्रोटिनको स्रोत हो । तर, दूध र दालमा प्रोटिनसँगै कार्बोहाइड्रेट पनि हुने भएकोले लो कार्ब डाइटमा भने माछा, मासु वाला प्रोटिन बढी दिइन्छ ।
लो कार्ब डाइटमा बोसो वा फ्याटका लागि के प्रयोग गर्ने ?
स्वस्थ शरीरका लागि अति जरुरी पोषकतत्वमध्येको एक हो फ्याट । शरीरमा कोषहरू बन्नका लागि फ्याट आवश्यक हुन्छ । फ्याटबाट हार्मोन, मस्तिष्कको पनि विकास हुन्छ । ए, डी, ई जस्ता भिटामिनहरू सोस्नका लागि पनि फ्याट चाहिन्छ । फ्याटले शरीरलाई ऊर्जा दिनुको साथै भिटामिन डी पनि पनि दिन्छ ।
त्यसैले लो कार्ब डाइटमा मात्र होइन, अन्य अवस्थामा शरीरलाई पनि फ्याट चाहिन्छ । प्रायः लो कार्बमा फ्याटको लागि घिउ र पशुजन्य बोसोको प्रयोग गरिन्छ । धेरै मात्रामा घिउ र पशुजन्य बोसो प्रयोग गर्दा कोलेस्टेरोल तथा मुटुको समस्या बढ्न सक्छ ।
राम्रो फ्याटका लागि प्रशोधित तेलभन्दा मिलमा पिसेको शुद्ध तोरीको तेल, भटमासको तेल र घिउ सबै मिलाएर प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ । एभोकाडो, ओखर, बदाम र आलसबाट पनि फ्याट पाइन्छ ।
लो कार्ब डाइट निश्चित अवधिका लागि गर्नुपर्छ कि जीवनभर ?
डाइट सधैं त्यस्तो हुनुपर्छ जुन सहज होस् । यो खान हुँदैन, त्यो खान हुँदैन भनेर धेरै सोच्न नपरोस् । प्रशोधित खानेकुरा भन्दा प्राकृतिक र सन्तुलित खानेकुरा खायौं भने तौल नियन्त्रण हुन्छ, डाइटको जरुरी नै पर्दैन ।
लो कार्ब डाइट होस् वा किटो डाइट सबै निश्चित अवधिको लागि मात्र गरिन्छ । लामो अवधिको लागि गरिंदैन । हाम्रो नेपालमा त झन् सबैभन्दा प्रमुख खान्की नै दाल भात तरकारी हो । यस्तोमा लामो समयदेखि खाएको खानालाई छोडेर मासु मात्र खान सक्दैनौं ।
कार्बोहाइड्रेट आफैंमा खराब होइन, त्यसलाई हामीले धेरै मात्रामा खाएको भएर मात्र मोटोपन लगायत समस्या देखा परेको हो । त्यसैले डाइट गर्नुभन्दा सन्तुलित खाना खानु राम्रो हुन्छ ।
यसले के के फाइदा गर्छ ? मोटोपन घटाउने यो प्रभावकारी विधि हो ?
लो कार्ब डाइट तथा किटोजेनिक डाइट कसरी सुरु भयो भन्ने कुरा पहिले जान्नु जरुरी छ । वैज्ञानिकहरूले छारेरोगको समस्या भएकालाई लो कार्ब तथा किटोजेनिक डाइट दिंदा छारेरोगको ‘एट्याक्ट’ लक्षण कम हुने कुरा पत्ता लगाए ।
जसले गर्दा छारेरोगको समस्या भएका व्यक्तिलाई यो डाइट दिन थालियो । बिरामीमा डाइटले लक्षण कम हुनुका साथै तौल पनि नियन्त्रण भयो । जसले मानिसले यो डाइटले तौल पनि नियन्त्रण हुन्छ भन्ने कुरा थाहा पाए र तौल नियन्त्रणका लागि यो प्रयोग हुन थाल्यो ।
तौल नियन्त्रणमा यसले काम पनि गर्छ । तौल नियन्त्रण भएपछि उच्च रक्तचाप र मधुमेह जस्ता बिरामीहरूको जोखिम पनि कम हुने भयो । तर सबैलाई यसले फाइदा गर्छ भन्ने छैन । साथै यसलाई कति लामो समय गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा पनि आउँछ, डाइट छोडेपछि फेरि तौल बढ्न सक्छ ।
लो कार्ब डाइट खाएपछि मधुमेह, रक्तचाप, थाइराइडको औषधि पनि छुटाउन सकिएला ?
लो कार्ब डाइट गरेपछि म मधुमेह रक्तचाप तथा थाइराइडको औषधि छाड्छु भन्न मिल्दैन । कुनै पनि दीर्घरोगीले खानपान, राम्रो जीवनशैली र औषधि सबैलाई मिलाउनुपर्छ । त्यसैले खानपानमा ध्यान दिनुपर्यो, दैनिक व्यायाम गर्नुपर्यो र औषधि पनि खानुपर्यो । आफूखुसी छोड्न मिल्दैन ।
तपाईंले औषधि खानुपर्ने भएर नै डाक्टरले तपाईंलाई औषधि खाने सल्लाह दिएका हुन्छन्, त्यसैले डाक्टरको सल्लाहबिना आफैं छोड्न मिल्दैन । विशेषज्ञ डाक्टरको सल्लाहबिना मधुमेह र उच्च रक्तचापको औषधि छोड्दा हृदयघात र मस्तिष्कघात भएर अस्पताल आएको हामीले देखेका छौं । त्यसैले डाइट गरेर मात्र औषधि छुटाउनु उचित होइन ।
अहिले कतिले कार्बोहाइड्रेट विषसमान भनी व्याख्या गरेको पाइन्छ ? खासमा यो शरीरका लागि हानिकारक नै छ त ?
स्वस्थ जीवनका लागि बोसो र प्रोटिन जति जरुरी हुन्छ, कार्बोहाइड्रेट पनि उति नै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । कार्बोहाइड्रेट प्राथमिक ऊर्जाको स्रोत हो । उचित मात्रामा खाँदा यसले हामीलाई हानि गर्दैन । धेरै मात्रामा खाँदा मात्र यसले असर गर्ने हो । कार्बोहाइड्रेट धेरै मात्रामा खाएर नै मोटोपन, फ्याटी लिभरजस्ता समस्या देखा पर्ने हो ।
कार्बोहाइड्रेटले पाचनतन्त्र सुधार्न मद्दत गर्छ । यसैले सन्तुलित आहारका लागि कुनै पनि खानेकुरा हटाउन जरुरी छैन । सही मात्रामा र सही ढंगले खानुपर्छ ।
कार्बोहाइड्रेट नखाँदा शरीरमा के कस्तो हानि हुन सक्छ ?
सवारी साधन चल्नका लागि इन्धनको प्रमुख भूमिका भएजस्तै हाम्रो शरीरको मुख्य इन्धन कार्बोहाइड्रेट हो । त्यसैले आहारमा कार्बोहाइड्रेट समावेश नगर्दा कमजोरी र डिप्रेसनजस्ता समस्या देखिन सक्छ ।
लो कार्ब डाइटको दीर्घकालीन असर के हुन सक्छ ?
लो कार्ब डाइटले सबैलाई फाइदा गर्छ भन्ने छैन । कार्बोहाइड्रेटलाई ६० बाट १० प्रतिशतमा वा ३० प्रतिशतसम्म झार्दा मोटोपन नियन्त्रण गर्न यसले मद्दत गरे पनि दीर्घकालीन रूपमा यसले असर गर्न सक्छ । यस्ता डाइटले छिटो प्रभाव त देखाउँछ, तर पछि शरीरमा नकारात्मक असर निम्त्याउने जोखिम हुन्छ । शरीरलाई चाहिने जति पोषण पनि नपुग्न सक्छ ।
लामो समय लो कार्ब डाइट गर्दा मिर्गौला बिग्रिन सक्छ । यसमा मानिसहरू धेरै मासु खान्छन् । जसले पानी कम हुँदा युरिक एसिड बढ्ने खतरा हुन्छ । यसले मिर्गौला पत्थरी पनि हुन सक्छ । यस्तो डाइटमा मान्छेहरू फलफूल र सब्जीको सेवन पनि कम गर्छन्, जसले गर्दा फाइबरको कमी भएर कब्जियतको समस्या पनि हुन सक्छ ।
यस्तो डाइटमा पशुजन्य बोसो र घिउ बढी खाने भएकाले कोलेस्टेरोल बढ्ने र मुटुको समस्या पनि निम्तिन सक्छ । लो कार्ब डाइटले मेटाबोलिज्ममा असर गर्ने र महिलामा त विभिन्न हार्मोनसम्बन्धी समस्या समेत निम्त्याउन सक्छ ।
तस्वीर, भिडियो : आर्यन धिमाल/अनलाइनखबर
प्रतिक्रिया 4