विश्वमा बढ्दैछ ‘वाटर बर्थ डेलिभरी’, नेपालमा किन छैन ?

काठमाडौं । संसारमा दुई तरिकाले बच्चा जन्माइन्छ, भजाइना (सामान्य) र सिजरियन डेलिभरी (शल्यक्रिया) । भजाइना डेलिभरी पनि धेरै तरिकाले गर्न सकिन्छ जस्तै, उठेर, बसेर, घोप्टो परेर गरिन्छ ।

भजाइना डेलिभरीअन्तर्गत पर्छ, पानीमा बसाएर गर्ने प्रसूति पनि । अर्थात् वाटर वर्थ डेलिभरी । यस्तो प्रचलन अहिले विश्वमा बढ्दो छ ।

तर नेपालमा भने यो अभ्यास त्यति पाइँदैन । हामीकहाँ टेबल डेलिभरी अर्थात् बेडमा राखेर बल गराएर बच्चा जन्माउने गरिएको छ । यदि अरु समस्या भए वा दुखाइ सहन कठिन भएमा सिजरियनको विकल्प अपनाउने गरिएको छ । यो भनेको शल्यक्रिया गरेर बच्चा निकाल्ने प्रक्रिया हो ।

प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. कीर्तिपाल सुवेदीले वाटर बर्थ अर्थात् पानी बच्चा जन्माउने विधि नेपालमा अभ्यासमा छैन । तर नेपालमा पनि गर्न नसकिने भन्ने नभएको उनी बताउँछन् । ‘तर त्यसको लागि चाहिने पूर्वाधार तयार पार्नको धेरै खर्च हुन्छ । त्यहीअनुसार बिरामीले खर्च गर्न सक्नुपर्ने हुन्छ,’ डा. सुवेदी भन्छन् ।

वाटर वर्थ प्रक्रिया कुनै पनि सामान्य प्रसव जस्तै हो । फरक यति हो कि यसमा अहिले प्रसवका बेला बल गर्न लगाइन्छ भने यसमा पानीमा आनन्दले बल गर्न लगाइन्छ । डा. सुवेदी भन्छन्, ‘यसमा पानी गर्भवती महिलाको पेटको उचाइसम्म मनतातो पानीले भरिने गर्छ । डाक्टर, स्वास्थ्यकर्मी, नर्सको कमीले नेपालमा सम्भव भइसकेको छैन । तर विश्वका धेरै देशमा भने यसको अभ्यास बढिरहेको छ ।’

कतिपयमा यो विधिबाट घरमै बच्चा जन्माउने भन्ने बुझाइ छ तर त्यसो होइन, अस्पतालमा नै जानुपर्छ ।

किन फाइदाजनक मानिन्छ ?

एड्रेनालिन हार्मोनको स्तर घट्छ र चिन्ता कम हुन्छ । अक्सिटोसिन र एन्डोर्फिन नामक राम्रो हार्मोन बढी उत्पादन हुने भएकाले दुखाइ कम महसुस हुन्छ । यसकारण, डेलिभरी अलि सजिलो हुन्छ ।

शारीरिक गतिविधि सहज

सबैलाई थाहा छ प्रसूति दुखाइ धेरै तीव्र छ । यस अवधिमा महिलाले चाहेर पनि शारीरिक गतिविधि गर्न पाउँदैनन् । किनभने यसो गर्दा समस्या बढ्छ । तर वाटर बर्थको मद्दतले डेलिभरी गर्दा पीडा कम हुन्छ र यसबेला महिलालाई शारीरिक गतिविधि गर्न स्वतन्त्र महसुस गर्छन् ।

डेलिभरी सहज हुनसक्छ

वास्तवमा, मनतातो पानीमा रहँदा रक्तसञ्चारमा सुधार हुन्छ, जसकारण बच्चामा पर्याप्त अक्सिजन पुग्छ र प्रसव प्रक्रिया तुलनात्मक रूपमा सजिलो हुन्छ । यसरी महिलालाई सुत्केरी गराउन सहज हुन्छ ।

वाटर वर्थ डेलिभरीका खतरा

यद्यपि, हिजोआज धेरै महिलाले वाटर बर्थ प्रविधिको मद्दतले आफ्नो डेलिभरी गराउँदै आएका छन् र यसका धेरै फाइदा रहेको पनि उनीहरुको अनुभव छ । यस्तो भन्दैमा वाटर वर्थको विकल्प छनोट गर्नुअघि यसले निम्त्याउने सम्भावित हानिबारे जान्नुपर्छ ।

संक्रमणको जोखिम

सुत्केरी हुँदा रगत बग्नु सामान्य कुरा हो । यस्तो अवस्थामा महिला प्रसवको समयमा पानीभित्र प्रवेश गरेमा उनको शरीरबाट धेरै रगत पानीमा बग्न थाल्छ । त्यसमा धेरै किसिमका ब्याक्टेरिया हुन्छन् । यदि बच्चाले प्रसवको समयमा आफ्नो मुख वा आँखा पानीमुनि खोल्यो र यो ब्याक्टेरियाको सम्पर्कमा आयो भने संक्रमणको जोखिम बढ्न सक्छ ।

जोखिम

सुत्केरी हुँदा गर्भवती महिलालाई कुनै किसिमको मेडिकल इमर्जेन्सी भएमा उपचार गर्न थप समय लाग्न सक्छ । यसले बच्चा र आमाको स्वास्थ्यलाई पनि जोखिममा पार्न सक्छ । यसबाहेक शिशुलाई जन्मेपछि जतिसक्दो चाँडो पानीबाट बाहिर निकालिएन भने उसलाई सास फेर्न गाह्रो हुने, शरीरमा पानी भरिने र अन्य प्रकारका समस्या पनि आउन सक्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

नर्मल वा सिजेरियन डेलिभरी ?

पानीको जन्म सबैको लागि हो ?

गर्भवती महिलाको अवस्था सामान्य छ अर्थात् कुनै किसिमको जोखिम नभएमा मात्र वाटर बर्थ फाइदाजनक हुन्छ । गर्भावस्थामा कम जोखिम भएका गर्भवती महिलाहरूले मात्र पानीमा बच्चा जन्माउन सक्छन् । यदि आमाको रक्तचाप, पल्स, संकुचन, मुटुको धड्कन ठीक छ र दुखाइको साथ बाटो खुलिरहेको छ भने उनले पानीको जन्मको विकल्प रोज्न सक्छन् ।

यसबेला जोखिम धेरै हुनसक्छ । जस्तै, उच्च रक्तचाप, सिजेरियन सेक्सनको इतिहास वा बच्चा समयअघि नै जन्मिएको वा कम तौल भएको अवस्थामा आमा र बच्चा दुवैको निरन्तर निगरानी आवश्यक हुन्छ र यो सबै वाटर बर्थमा सम्भव हुँदैन ।

प्लेसेन्टा प्रिभिया (पाठेघरको मुख नखोल्दा) वा योनीबाट रक्तस्राव जस्ता समस्या भएको अवस्थामा पनि वाटर बर्थ सम्भव हुँदैन ।

यसबाहेक यो प्रविधि एकैचोटि धेरै बच्चाहरू जन्मिरहेको वा डेलिभरी गर्नुपर्ने अवस्थामा प्रयोग गर्न सकिंदैन ।

यदि कसैको पहिले सिजेरियन डेलिभरी भएको छ वा कसैको जुम्ल्याहा बच्चा जन्माउने छ भने पानीको बच्चा जन्माइँदैन ।

उच्च रक्तचाप, वाटर फोबिया, अघिल्लो कुनै शल्यक्रिया वा अन्य कुनै जटिलता भएमा उनीहरूलाई पानीमा बच्चा जन्माउन दिइँदैन । गर्भावस्थामा मधुमेह भएमा वा समय अगावै प्रसव पीडा सुरु भए पनि वाटर बर्थ गर्न सकिंदैन । ७० प्रतिशत प्रसव पीडा पानीमा जन्मिंदा कम हुन्छ ।

पानीको तापक्रम

तापक्रम जाँच गर्न पोखरीमा छुट्टै थर्मोमिटर जडान गरिएको हुन्छ । जब पानी धेरै तातो हुन्छ, त्यसमा चिसो पानी हालिन्छ । पानी ३७ डिग्री सेल्सियसमा राखिन्छ । बच्चाको मुटुको धड्कन पानीमुनि निगरानी गरिन्छ । बच्चाको मुटुको धड्कन प्रत्येक १५ मिनेटमा वाटरप्रुफ डप्लर मार्फत सुनिन्छ ।

यदि कुनै महिलालाई पानीको फोबिया छ वा कुनै प्रकारको डर भएमा उनलाई तुरुन्तै पोखरीबाट बाहिर निकालिन्छ । जसरी सुत्केरी हुँदा आमालाई पीडा हुन्छ, त्यसरी नै बच्चालाई पनि पीडा हुने हुन्छ । तर पानीमा परेपछि भने राहत मिल्छ ।

सिजेरियन भन्दा वाटर बर्थ बढी प्रभावकारी

राष्ट्रिय परिवार स्वास्थ्य सर्वेक्षणका अनुसार देशभर २१ दशमलव ५ प्रतिशत सुत्केरी सिजेरियनबाट हुने गरेको छ । निजी अस्पतालहरूमा ४५–५० प्रतिशत प्रसूति सिजेरियन हुन्छन् । पीडा सहन नसक्ने गर्भवती महिलाहरुले धेरैले सिजेरियन गर्छन् ।

प्रत्येक वर्ष देशमा हजारौं महिलाले बच्चा जन्माउने क्रममा हुने जटिलताका कारण ज्यान गुमाउने गरेका छन् । सन् १९९० मा एक लाख सन्तान जन्माएर ५५० महिलाको मृत्यु हुँदा अहिले यो संख्या ९७ पुगेको छ । पानीमा बच्चा जन्माउने प्रवृत्ति बढेमा सुत्केरीको मृत्युदर घट्ने चिकित्सकको विश्वास छ ।