+

गर्मीयाम किन धेरै लाग्छ झाडापखाला ?

२०८० चैत  २७ गते १२:४० २०८० चैत २७ गते १२:४०
गर्मीयाम किन धेरै लाग्छ झाडापखाला ?

प्रत्येक वर्ष झाडापखालाले नेपालको कुनै न कुनै ठाउँमा महामारीको रुप लिने गरेको छ । जसको चपेटामा सबैभन्दा बढी बालबालिका पर्छन् । विश्व स्वास्थ संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार विश्वभरमा प्रत्येक वर्ष यस समस्याबाट ४० लाख बालबालिकाको मृत्यु हुन्छ । सो महामारी सबैभन्दा बढी गर्मीयाममा देखिन्छ ।

डब्लुएचओका अनुसार दिनमा तीन वा तीनभन्दा बढी पटक खुकुलो वा तरलता भएको दिसा आएमा झाडापखाला भनिन्छ ।

झाडापखालालाई दुई भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ ।

एक्युट : झाडापखला एकदेखि दुई दिनसम्म रहन्छ । र, पटक-पटक दिसा लाग्छ । र, आफैं बिस्तारै ठीक हुने झाडापखालालाई चिकित्सकीय भाषामा एक्युट डायरिया भनिन्छ ।

क्रोनिक : लामो समयसम्म चल्नु झाडापखाला केही सातादेखि चलिरहेको छ । जुन इरिटेबल बाउल सिन्ड्रोमको कारणले हुनसक्छ । आन्द्रासम्बन्धी समस्यामा पनि दीर्घ झाडापखाला लाग्न सक्छ ।

गर्मी मौसममै किन लाग्छ झाडापखाला ?

झाडापखाला गर्मी र जाडो मौसम दुवैमा देखिन्छ । तर सबैभन्दा बढी गर्मी महिनामा बिरामी प्रभावित हुन्छन् । र, यो तीव्र गतिमा फैलिन्छ । कारण भनेको तापक्रम बढेसँगै बाह्य जीवाणु सक्रिय हुन्छ । र, संख्या पनि बढ्दै दोब्बर-तेब्बर विकास हुन्छ ।

पानीको स्रोतहरु दूषित हुन्छ । दूषित पानीमा जीवाणु अति छिटो फैलिन्छ । र, खानेकुराहरु छिट्टै सड्ने र गल्ने गर्छन् । यस्ता खानेकुरा र पानी उपभोग गर्दा झाडापखाला लाग्छ । र, नियन्त्रण गर्न सकिएन भने समुदाय स्तरमा फैलिन्छ ।

अन्य कारण

संक्रमण

दूषित पानी वा खानेकुरामा सक्रिय रहेको जीवाणु तथा भाइरस तथा विषादीले संक्रमण गराउँछ । सालमोनेला, इकोली, कमपाइलोब्याकटेइ र सिगेला जस्ता ब्याक्टेरिया, गीरायिया, लामबडा, ई-हिस्टोलीटिका र व्रिप्टोस्पोरिडियम जस्ता विषादी, रोटा र नोरो भाइरस शरीरमा प्रवेश गरी पाचनमा असर गर्दा पनि झाडापखाला भएको बुझिन्छ ।

बालबालिकामा रोटा भाइरस, व्यस्कमा नोरोभाइरसले पखाला लगाउन सक्छ ।

फुड पोइजनिङ

दूषित खानेकुरा तथा पानीमा रहेको विषाक्त पदार्थले पखाला लगाउन सक्छ । एकपटक ती विषाक्तयुक्त खानेकुरा पेटमा पुगेपछि कीटाणु वा टक्सिले पखाला लाग्नसक्छ ।

एन्टिबायोटिक औषधि

कुनै रोगका कारण खाइरहेको एन्टिबायोटिक औषधिले बाह्य कीटाणुलाई मात्र नभई पेटमा भएको फाइदाजनक जीवाणुलाई पनि मार्छ । जसकारण झाडापखाला लाग्न सक्छ ।

झाडापखलाले पाचनतन्त्रको सन्तुलन कसरी बिगार्छ ?

दूषित खानेकुरा वा पानीको सम्पर्कमा रहेको भाइरस, विषादी र ब्याक्टेरियाहरुले शरीरमा पुगेपछि विषाक्त पदार्थ रिलिज गर्छ । र, यो विषाक्त पदार्थले आन्द्रामा रहेको कोषको नियमित कार्यलाई अवरोध गर्छ । कोषको अवरुद्ध भएको कोषले इलेक्ट्रोलाइट र पानी भएका तरलपदार्थलाई निकाल्छ जुन दिसामा रुपान्तरण भएर आउँछ । जसलाई हामी झाडापखाला लागेको भनेर बुझ्छौं ।

झाडापखाला लाग्दा शरीरमा पानी र इलेक्ट्रोलाइट्स (सोडियम, पोटासियम र मिनरल्स) दिसाबाटै अत्याधिक मात्रामा जाँदा शरीरमा अत्याधिक मात्रामा पानी कम हुन थाल्छ । र, तुरुन्त ध्यान दिएन भने डिहाइड्रेसन सम्बन्धी अन्य स्वास्थ्य समस्या हुनसक्छ ।

कसलाई बढी प्रभाव पार्छ ?

झाडापखाला सबै उमेर समूहलाई हुन्छ । वयस्क उमेरमा ‘एक्युट’ खालको भाडापखाला वर्षमा एक पटक र बालबालिकामा वर्षको दुई पटक देखिन्छ ।

तर गर्मीयाममा जो बढी दूषित वातावारणमा यात्रा गर्छन् वा फोहोर पानी तथा बाहिरको दूषित खानेकुरा र विषादीयुक्त खानेकुरा खाने व्यक्तिलाई पखालाले चपेटामा पार्न सक्छ ।

लक्षण

मुख्य लक्षण भनेको पातलो र पानी भरिएको दिसा पटक-पटक आउनु हो । त्यसबाहेक पेट दुखाइ, खान मन नलाग्नु, हतार-हतार दिसा गर्न जानु यसका लक्षण हुन् । पखाला लाग्दा जे खायो त्यही मुखबाट फर्किने समस्या पनि देखिन्छ ।

यी लक्षण एक दिन मात्र छ भने प्राथमिक उपचारले ठीक हुन्छ । तर पखालासँगै अत्याधिक दुखाइ, ज्वरो, बान्ता भइराख्नु, अत्याधिक तौल घट्नु (शरीरले पोषक तत्व ग्रहण नगरेको लक्षण हो) र दिसामा रगत देखा परेको छ भने तत्काल अस्पताल जानुपर्ने हुनसक्छ ।

त्यसबाहेक बालबालिकामा पखालासँगै डिहाइड्रेसन, सुक्खा छाला, वाकवाक लाग्नु र झर्को लाग्ने भएमा पनि अस्पताल जानुपर्छ ।

परीक्षण

कतिपय पखाला लागेका बिरामीमा पहिचान र उपचारको आवश्यकता हुँदैन । झोलिलो खानेकुरा खाने र आराम गर्दा ठीक हुन्छ । तर कतिपय अवस्थामा भने कारण पत्ता लगाई सोही अनुसार उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । चिकित्सकले मेडिकल हिस्ट्री, ट्राभल हिस्ट्री बुझ्नुका साथै संक्रमण पत्ता लगाउन रगत र दिसाको परीक्षण गर्न सक्छन् ।

उपचार

सामान्यतया घरमै खानपानमा ध्यान दिने, पर्याप्त मात्रामा पानी तथा झोलिलो र फाइबरयुक्त खानेकुरा खाने, चिल्लो खानेकुरा नखाने जीवनजल खाने गर्दा निको हुन्छ । शिशुलाई झाडापखाला लागेको छ भने पटक-पटक स्तनपान गराइरहनुपर्छ ।

यति गर्दा निको भएन भने एन्टिबायोटिक र एन्टिपारासाइट औषधि दिइन्छ । यी औषधिले संक्रमणलाई नष्ट गर्छ । पखाला लागेको समयमा क्याफिनयुक्त मदिरा तथा कफीको सेवन गर्नुहुँदैन ।

जटिलता

झाडापखलाले ल्याउने प्रमुख जटिलता भनेको डिहाइड्रेसन हो । जुन विशेषगरी ६५ वा सो भन्दा माथि उमेर समूहलाई हुनसक्छ । बालबालिका र वृद्धमा प्रतिरोधात्मक क्षमता पनि कम गराउँछ । डिहाइड्रेसन पनि भइरहेको छ तर उपचार भएन भने मिर्गौला खराब, स्ट्रोक, हृदयघात वा मृत्यु हुने जोखिम रहन्छ ।

रोकथाम गर्न सकिन्छ ?

झाडापखालालाई रोकथाम गर्न सकिन्न । तर जोखिम कम गर्न सकिन्छ ।

सरसफाइमा ध्यान दिने : शौचालय गएर आएपछि र खाना खानुअघि राम्रोसँग हातधुने, घरभित्र र बाहिरी वातावरणको सरसफाइ गर्नुपर्छ । सागपात तथा फलफूल सफासँग पखालेर र पानी शुद्धीकरण गरेर मात्र पिउनुपर्छ ।

खानेकुरालाई राम्रोसँग भण्डारण गर्ने : ठिक्क तापक्रममा खानेकुरा भण्डारण गर्ने र केही दिनमै भण्डारण गरिएको खानेकुरा पकाएर खानुपर्छ । लामो समयदेखि भण्डारण गरिएको खानेकुरा खानुहुँदैन ।

यात्रा गर्दा पानी खाँदा विचार गर्ने : यात्रा गर्दा जथाभावी बाटोमा धाराको पानी पिउनु हुँदैन, पानी दूषित भएको शंका लागेमा तताएर मात्र खानुपर्छ ।

झाडापखाला डा. अनाम प्याकुरेल स्वास्थ्य
डा. अनाम प्याकुरेल
लेखक
डा. अनाम प्याकुरेल
जनरल प्राक्टिसनर

नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर : २३९६४ अध्ययन : एमबीबीएस हाल काठमाडौं नयाँ बानेश्वरस्थित निजामती कर्मचारी अस्पतालमा कार्यरत, बुवाकेयरका अध्यक्ष

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?