पाठशाला गइरहेका आमाहरू

४ असार, काठमाडौं । दोलखाको जिरी नगरपालिका–९ कि ४१ वर्षीया बिन्दा श्रेष्ठ बालखै हुँदा बुवाको मृत्यु भयो । केही समयपछि आमाको पनि अर्कैसँग बिहेबारी भएपछि एक्लो भइन् । उनलाई हजुरबुवा/हजुरआमाले नै पालनपोषण गरे ।

हजुरबुवा, हजुरआमासँग बसेर पढ्ने रहर भए पनि त्यो अवसर पाइनन् । ‘हामीलाई त कसरी हुर्काउने भएको थियो होला, त्यसमाथि झन् कसरी पढाउनू ?’ बिन्दाले भनिन्, ‘पढाइ कस्तो हुन्छ भन्ने थाहै भएन ।’

२१ वर्षको उमेरमा बिन्दाले पनि बिहे गरिन् । त्यसपछि छोराछोरीलाई पढाउन थालिन् र विस्तारै गाउँको एक महिला कृषक समूहमा आवद्ध भइन् । समूहमा कृषकहरुबाट उठेको पैसा टिपोट गर्नुपथ्र्यो, समूहमा भएका कसैले पनि नपढेकाले निकै सास्ती खेप्नुप¥यो ।

‘जहिल्यै सहयोगी खोज्नुपर्ने भयो । बाहिरका मान्छे कति लगाउनु भनेर समूहका सबै दिदीबैनी मिलेर पढम् न भन्ने सल्लाह भयो’, बिन्दाले अनलाइनखबरसँग भनिन्, ‘त्यहीं आँटले स्कुल जाने भयौं ।’

बिन्दा अहिले गाउँकै ठुलोपातल माविमा कक्षा ३ मा भर्ना भएकी छन् । वैशाखदेखि स्कुल जान थालेकी उनलाई अहिले निकै रमाइलो लागिरहेको छ । ‘स्कुल जान थालेको एक महिनाजति भयो । अहिले त बिदा भएको छ, खेतीपाती लगाउनेबेला पनि भयो’, उनले भनिन्, ‘वान, टु र कखरा सिक्न पाउँदा रमाइलै भइराखेको छ ।’ नेपाली सजिलैसँग सिक्छु भन्ने लागे पनि अंग्रेजी सिक्न भने गाह्रो भइरहेको उनले अनुभव सुनाइन् ।

बिन्दाका २ छोरा छन् । उनका अनुसार जेठो छोरो एसईई दिएर नतिजाको पर्खाइमा छन् भने कान्छो छोरो ८ कक्षा पढ्दै छन् । ‘म पनि ८ सम्म जसरी पढ्ने भन्ने सुर छ । सकिन्छ होलाजस्तो लागेको छ’, उनले भनिन् । स्कुलको गर्मी बिदामा आलु खन्ने, कोदो रोप्ने चापाचापमा उनी छिन् ।

सोही ठाउँकै ५२ वर्षीया लिलामाया तामाङ पनि वैशाखदेखि स्कुल जान थालेकी छन् । जीवनमा कहिल्यै अक्षर नचिनेकी उनले कखरा सिक्दै जाँदा नौलो अनभूति भइरहेको सुनाइन् । स्थानीय सल्लेफेंदी आमा समूहमा उपाध्यक्ष रहेकी उनी लेखपढकै कारण हैरानी खेप्नुपरेपछि शिक्षाको महत्व थाहा भएको उनले बताइन् ।

‘चिठीपत्र लेख्दा, समूह बैठकको माइन्युटिङ गर्नेबेला पुरुषहरुलाई नै खोज्नुपर्ने भयो । त्यही पनि सबै गाउँ छोडेर गइहाल्छन् । एउटा समूह चलाउन पनि अरुलाई नै खोज्नुपर्ने भएपछि लेख्न त जान्नुपर्ने रैछ भन्ने लाग्यो’, लिलामायाले सुनाइन् ।

परिवारमा आफूमात्रै अक्षर नचिनेकाले पनि पढ्नैपर्ने हुट्हुटी जागेको लिलामाया सुनाउँछिन् । उनका ३ जना छोराछोरीमध्ये जेठी छोरी स्नातकोत्तर, छोराले स्नातक सकिसकेका छन् भने कान्छी छोरी स्नातक पढ्दैछिन् ।

‘उमेर हुनेहरु त माथिसम्म पढ्ने भनेका छन् । बुढी पनि भइसकियो, मचाहिँ ८ सम्म पढ्ने भनेको छु, हेरम् न समयले कत्तिको साथ दिन्छ’, आफ्नो समयमा छोरीहरुलाई पढाउनुपर्छ भन्ने ज्ञान नै नभएकाले पढ्न नपाएको सुनाउँदै लिलामायाले भनिन्, ‘सिक्ने आँट भयो भने त उमेरले नछेक्ने रैछ ।’

जिल्ला बाहिर रहेका छोराछोरीले फोन गर्दा आफूले नम्बर नचिन्दा पनि हैरानी खेप्नु परेको लिलामाया सुनाउँछिन् । ‘उनीहरुले फोन गरे उठाउनेमात्रै हो । यताबाट फोन गर्न सक्दिनँ फोन चलाउन पनि पढ्न सिक्नुपर्ने रैछ’, उनले भनिन्, ‘अहिले अलिअलि नेपाली लेख्न सिक्दैछु ।’

बिन्दा र लिलामायाजस्तै जिरी नगरपालिका–९ का ३३ जना महिलाहरु यसै शैक्षिक वर्षदेखि ठुलोपातल माविमा भर्ना भएका छन् । ३० वर्षदेखि ६० वर्ष उमेर समूहका उनीहरु अक्षर चिन्न पहिलो पटक पाठशाला टेकेका हुन् ।

उनीहरु घरको कामकाज सकेर बिहान १० बजे स्कुल पुग्छन् भने १ बजे फर्किन्छन् । स्कुल जान थालेपछि उनीहरुले आफ्नै खर्चमा एकैप्रकारको पोशाक (गुन्यु–चोली) पनि सिलाएका छन् ।

संगीतबाट सिकाइ

स्कुलका प्रधानाध्यापक सुनिलकुमार सुनुवार भर्ना भएका महिलाहरुको हुटहुटीले आफूहरुलाई पनि उत्साहित बनाएको बताए । उनीहरुलाई प्रधानाध्यापक, लेखापाल र एकजना सहजकर्ता गरी ३ जनाले पढाइरहेको उनले जानकारी दिए ।

पहिलो चरणमा सामान्य अक्षर चिनाउने गरी पढाइरहेको प्रधानाध्यापक सुनुवारले जानकारी दिए । ‘अहिले हामी उहाँहरुलाई सामान्य कखरा सिकाइरहेका छौं । पढाइमा बोरिङ फिल नहोस् र बुझ्न सजिलो होस् भनेर संगीतका माध्यमबाट पढाइरहेका छौं’, उनले भने ।

१३९ जना विद्यार्थी रहेको उक्त विद्यालयमा कक्षा ३ को नियमित कक्षामा ७ जना विद्यार्थी छन् । नियमित विद्यार्थी र पछि भर्ना भएका आमा समूहका लागि अर्कै कक्षा बनाइएको छ । नियमित कक्षा ४ बजेसम्म भए पनि आमाहरु भने १ बजेसम्म मात्रै पढ्छन् ।

‘घरको काम पनि भ्याउनुपर्ने भएकाले १ बजेपछि उहाँहरु स्कुलमै खाजा खाएर घर जानुहुन्छ’, प्रधानाध्यापक सुनुवारले भने, ‘उहाँहरुलाई कसरी सहज हुन्छ, त्यसरी नै पढाइरहेका छौं ।’ स्कुल भर्ना भएका आमाहरुको सहयोगका लागि वडा, नगरपालिकालगायतमा सहयोगका लागि आग्रह गरिएको उनले जानकारी दिए ।

जिरी नगरपालिका–९ का वडाध्यक्ष ज्ञानु पाख्रिनले स्कुलमा भर्ना भएका ३३ जनालाई नै वडाबाट पोशाक उपलब्ध गराउने तयारी भइरहेको जानकारी दिए । उनकाअनुसार यही आर्थिक वर्षमा नै उनीहरुलाई पोशाक उपलब्ध गराउने तयारी पनि थियो ।

‘स्कुलले हामीसँग पोशाकका लागि सहयोग मागेको थियो । वडामा के गर्न सकिन्छ भन्ने छलफल पनि भएको हो । तर, वडामा शीर्षकअनुसार नै बजेट हुने भएकाले यो वर्ष चाहना हुँदाहुँदै पनि केही गर्न सकेनौं’, वडाध्यक्ष पाख्रिनले भने, ‘आगामी आर्थिक वर्षमा उहाँहरुका लागि केही गर्ने योजना छ ।’

जिरी नगरपालिका उपप्रमुख कृष्णमाया बुढाथोकीले ठुलोपातल स्कुलमा एकैचोटि धेरै महिलाहरु भर्ना भएपछि पालिकाले पनि सहयोग गर्ने जानकारी दिइन् । उनले आउँदो वर्षको नीति तथा कार्यक्रममार्फत ‘आमा शिक्षा कार्यक्रम’ ल्याउन लागेको बताइन् । ‘यो उहाँहरुलाई प्रोत्साहन गर्न लागेको कार्यक्रम हो । अरु वडामा पनि भयो भने सहयोग गर्छौं’, उनले भनिन् ।

तस्वीर सौजन्य : सुनिल सुनुवार ।