शिक्षकको राजनीतिक डीएनए ! 

सार्वजनिक शैक्षिक संस्थामा अध्यापन गर्ने शिक्षकको राजनीतिक डीएनए परीक्षण गर्नुहुन्छ वा हुँदैन ?  व्यापक बहसको विषय बनेको छ। आदिमकालदेखि शिक्षकलाई  (गुरु) सम्मान  गर्दै  ज्ञान र चेतनाको दियो जगाउने  पात्रको रूपमा हेरिएको छ।  शिक्षक समाजको आँखा हो। समाजको दिमाग हो। सनातन  धर्मशास्त्रले शिक्षकलाई  गुरु ब्रह्म गुरु विष्णु गुरुदेवो महेश्वर: मानेको छ। यो सम्मानलाई  शिक्षकले कायम गर्न सक्ने कि नसक्ने? चुनौतीको विषय हो।

एक्काइसौं शताब्दीको एआई युगमा गुरुको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ? त्यो पाटो पछि केलाउँला। कस्तो शिक्षक समाजलाई चाहिन्छ त्यो  बहस होला। अहिलेलाई  ज्ञानको ज्योति फैलाउने र समाजलाई बाटो देखाउने पात्रले जिम्मेवारी र दायित्व भुलेर एउटा अमूक पार्टीको कार्यकर्ता भएर हिंड्न सुहाउँदैन। अरूलाई सुधार गर्छु भन्ने शिक्षक आफू सुध्रे के हुन्छ? वास्तवमा  शिक्षक सुध्रे विद्यार्थी सुध्रिन्छ। विद्यार्थी सुध्रे समाज सुध्रन्छ। समाज सुध्रे देश सुध्रन्छ। यो कुरा शिक्षकले मनन् गरे के होला?

देशमा राणाशासन तथा एकदलीय व्यवस्था हुँदा वाक्स्वतन्त्रता वर्जित थिए। विधिको शासन मूर्छित थियो। त्यो बेला शिक्षकले विद्यार्थीको माध्यमबाट समाजमा चेतना फैलाउनु र राज्य व्यवस्था विरुद्ध लाग्न प्रेरित गर्नु स्वाभाविक थियो। त्यो स्वीकार्य थियो। राज्य  सत्ता देश र जनताको विपक्षमा हुँदा त्यस विरुद्ध चेतना फैलाई समाज परिवर्तनमा भूमिका खेल्नु शिक्षकको दायित्व थियो। त्यो कर्तव्य थियो। त्यो गर्नै पर्थ्यो। त्यो काम गरेर त्यसबेला शिक्षकले गल्ती गरेको ठानिएन।  तर व्यवस्था परिवर्तन भई दुनियाँको उत्तम व्यवस्था गणतन्त्रकालमा आइपुग्दा  शिक्षक काङ्ग्रेस वा एमाले वा माओवादी वा अरु कुनै वादी भएर हिंड्नुलाई भने स्वाभाविक  मान्न सकिंदैन। शिक्षक पार्टीको कार्यकर्ताको भई  व्यक्तिगत रूपमा कोही कसैलाई लाभ पुगेको हुन सक्छ। तर त्यसले समग्र  शिक्षकको इज्जत बढेको छैन बरु शिर निहुरेको छ।

जनताको करबाट तलब भत्ता खाने  शिक्षक राष्ट्रको गहना मात्र होइन उसका गहन जिम्मेवारी छन्। बुझ्ने  वा नबुझ्ने शिक्षकको मर्जी हो।  तर बुझेर इज्जत जोगाउने काम  शिक्षक आफैंले गरे राम्रो हुन्छ। समाजले शिक्षकबाट  तटस्थ  भूमिकाको अपेक्षा गरेको छ। पार्टीको कार्यकर्ता वा पार्टीको शिक्षक भन्दा राष्ट्रको शिक्षक हुनुमा  बढी गौरव हुन्छ। त्यसो हुँदा शिक्षक पार्टीविशेषको राजनीतिक कार्यकर्ताबाट बाहिरिनु राम्रो हुन्छ। यो अर्थमा शिक्षकको राजनीतिक डीएनए परीक्षण  गरी त्यसलाई निष्क्रिय बनाउनु ठिक हुन्छ।

शिक्षामन्त्रीले शिक्षकलाई राजनीतिक पार्टीको झोला बोकेर नहिंड्न र राजनीतिक पार्टीको आवद्धता त्याग्न गरेको आह्वानलाई  शिक्षकले मात्र होइन राजनीतिक नेतृत्वहरूले समेत  चुनौती दिएका छन्। पार्टी नेतृत्वले विरोध गर्नु स्वाभाविक मान्न सकिन्छ। नेतृत्वलाई चुनाव जिताउने कार्यकर्ता चाहिएको छ। त्यो काम शिक्षकले गरेका छन्। अहिले पनि कतिपय शिक्षकलाई राजनीतिक पार्टीको  झोला नबोकी चित्त बुझेको छैन। शिक्षकले आफ्नो ओज आफैं घटाएका छन्। यो चिन्ताको विषय हो। शिक्षकलाई राज्यले हेपेको छ। हेपिएका छन्। समाजले पनि हेप्न खोज्दैछ। हेपिनुको कारण शिक्षकले आफूभित्र पनि खोज्नुपर्छ।

नेपाली नेता  चुनावदेखि चुनावसम्म मात्र  सोच्न सक्छन्। अरू सोच्न सक्दैनन्। अधिकांश  शिक्षकले गाउँदेखि शहरसम्मको पार्टी  राजनीति धानिदिएको अवस्था छ। यसो भनिरहँदा कतिपय तटस्थ भूमिका निर्वाह गर्ने शिक्षकलाई अन्याय हुन्छ। यद्यपि बहुसंख्यक शिक्षक कुनै न कुनै पार्टीको झोला बोकेर हिंडेकै छन्। यो शिक्षण पेशाप्रतिको घोर अपमान हो। यसले शिक्षकको इज्जत बढाएको छैन। बरु हुर्मत लिएको छ। शिक्षकलाई पार्टीविशेषको राजनीतिबाट बाहिर निकाल्दा नेता र पार्टीलाई  घाटा भए पनि देशलाई नाफा हुन्छ। शिक्षकको गरिमा बढ्छ। झोले शिक्षकबाट राष्ट्रको शिक्षक बन्छन्। खोजेको राष्ट्रको शिक्षक हो। आउँदा दिनमा  शिक्षक पार्टीको कार्यकर्ता भएर हिंड्ने कि नहिंड्ने ? मुख्य सवाल हो।

अरुको झैं शिक्षकको पनि आफ्नो विचार  हुन्छ। विचार बोक्न पाउनु संवैधानिक  अधिकार हो।  यो अधिकार नेपालको संविधानले प्रत्याभूत गरेको छ। शिक्षकले पनि त्यो पाउँछन्। शिक्षण पेशा अरू पेशा भन्दा फरक हो।यो चाहिं बुझ्न जरूरी छ। शिक्षण पेशा फगत जागिर मात्र होइन; जिम्मेवारी र दायित्वको पेशा हो। शिक्षकले आफ्नो मूल धर्म पहिला निभाउनुपर्छ। शिक्षक आफ्नो दायित्व र जिम्मेवारीमा  कहीं न कहीं  चुकेकै छन्। नेपाली समाजले शिक्षकलाई हेर्ने दृष्टिकोण  नकारात्मक बन्दै गएको छ। शिक्षक समाजको मोडेल बन्नुपर्छ। खासगरी सामाजिक गुण, शैक्षिक गुण  र व्यक्तिगत गुणका आधारमा ऊ नमूना योग्य व्यक्ति हुनुपर्छ। अरूभन्दा शिक्षक फरक हुन्छ भन्ने मान्यता राखिएको छ। शिक्षकले त्यसलाई प्रमाणित गर्नुपर्नेछ।

यस्ता पक्षको बाबजुद पनि शिक्षक समाजको एक पात्र हो। उसको पनि  विचार/मत हुन्छ।त्यो  विचारलाई  मतदानमा  उपयोग गर्नुपर्छ। अरू बेला छरपष्ट गरिरहन आवश्यक छैन। कथा र परिवेशले  शिक्षकहरू राजनीतिक रुपमा  तटस्थ बसुन् भन्ने अपेक्षा गरेको छ। उनीहरूले  जल्दाबल्दा मुद्दाहरूलाई बौद्धिक दृष्टिकोणबाट हेर्नुपर्छ, राजनीतिक चस्माबाट होइन। त्यसले  मात्र शिक्षकको इज्जत जोगाउँछ, बढाउँछ।

समाजले स्वीकारेको र  सनातन  धर्मले स्थापित गरेको मूल्यमान्यतालाई तिलाञ्जली दिंदै राजनीतिक पार्टीमा लागेर यो वा त्यो पक्षको वकालत गर्दै हिंड्ने शिक्षकको राजनीतिक डीएनए  निष्क्रिय बनाउनु  आजको आवश्यकता हो। यो जरुरी छ।  नयाँ बन्न लागेका शिक्षा सम्बन्धी ऐनहरूले यो कुरालाई मनन् गर्नुपर्छ।