यो पनि पढ्नुहोस
डा. दीप्ति दास प्रसूति तथा स्त्रीरोग एवं प्रजनन् विशेषज्ञ
प्राकृतिक र आईभीएफ गर्भधारणमा के छ फरक ? (भिडियो)
२०८१ असार १३ गते ७:००
डा. दीप्ति दास प्रसूति तथा स्त्रीरोग एवं प्रजनन् विशेषज्ञ
दम्पतीले सन्तानको योजना बनाएर कुनै गर्भनिरोधक साधन प्रयोग नगरी नियमित यौन सम्पर्क गरेका छन् । तर एक वर्षसम्म यो क्रम जारी रहँदा पनि गर्भ रहेन भने त्यस्तो स्थितिलाई निःसन्तानपन भनिन्छ ।
पछिल्ला दिनमा निःसन्तानपनको समस्या बढ्दै गएको छ । समाजमा अझै पनि निःसन्तानपनको समस्या महिलामा मात्रै हुन्छ भन्ने भ्रम छ । तर पुरुषमा पनि महिलाजत्तिकै समान कमजोरीहरू हुन्छन् । महिला र पुरुषको दुवै साझा कारणबाट निःसन्तानपनको समस्या भइरहेको हुन्छ ।
महिलाको हकमा भन्ने हो भने डिम्ब निष्कासन हुन नसक्नु वा त्यसको वृद्धि विकास हुन नसक्नु एउटा कारण हो । डिम्बवाहिनी नलीमा अवरोध, पाठेघरमा पटक-पटक संक्रमण, वंशाणुगत समस्या र ढिलो विवाह जस्ता थुप्रै कारण छन् ।
पुरुषको हकमा शुक्रकीटको संख्यामा कमी हुनु, कमसल गुणस्तरको हुनु जस्ता कारणले निःसन्तानपनको समस्या ल्याउँछ । प्राकृतिक तरिकाबाट सन्तान जन्माउन नसक्ने दम्पतीका लागि चिकित्सा विज्ञानले विकास गरेको इनभिट्रो फर्टिलाइजेसन (आईभीएफ) प्रविधि वरदान नै हो । यस प्रविधिबाट धेरै दम्पतीले सन्तानसुख प्राप्त गरेका छन् । उमेर बढ्दै गएपछि प्राकृतिक रुपमा बच्चा जन्माउन गाह्रो हुन्छ भनिन्छ ।
आईभीएफबाट चाहिं सहज हुने हो ?
प्रकृतिले महिलालाई जन्मिनेबित्तिकै निश्चित अण्डा दिएको हुन्छ, जुन उमेर बढ्दै गएपछि अण्डाको गुणस्तर र संख्यामा कमी आउँछ । उमेर बढ्दै गएपछि महिनावारी चक्रपिच्छे स्वस्थ अण्डा खर्चिंदै जान्छ ।
३५ वर्षपछि अण्डाको गुणस्तर तथा संख्यामा कम हुने क्रम थप छिटो हुन्छ । ३८ वर्षपछि त्यो क्रम अझ तीव्र गतिमा जान्छ र ४० मा पुग्दा अत्याधिक कम र कमजोर हुन्छ । नतिजा, गर्भ बस्न कठिन मात्र होइन, सन्तान र आमामा जटिलता देखिने सम्भावना उत्तिकै बढ्छ ।
आईभीएफ मार्फत गर्भधारण गर्दा ३५ वर्षमुनिका महिलाको हकमा ८० प्रतिशत सफलता प्राप्त हुन्छ भने महिलाको उमेर ३५ देखि ४० वर्षको बीचको उमेरमा बच्चा जन्माउने सम्भावना ६० प्रतिशतसम्म हुन्छ । त्यस्तै ४० वर्षभन्दा माथि उमेर पुगेमा १८ देखि २० प्रतिशत मात्रै सफलता प्राप्त हुने सम्भावना हुन्छ । ४५ वर्षपछि भने सफल हुने सम्भावना पाँच प्रतिशत मात्र रहन्छ ।
५० वर्षपछि महिलाको शरीरमा धेरै समस्या उत्पन्न हुन थाल्छन्, मधुमेह, उच्च रक्तचाप जस्तो समस्याले सताउन सक्छ । त्यसैले पनि गर्भधारण नहुने भइहाले पनि आमा र बच्चाको स्वास्थ्यमा समस्या आउने हुनसक्छ । त्यसैले धेरै सम्भावना हुने बेलामा नै गर्भधारणको योजना बनाउनुपर्छ ।
प्राकृतिक र आईभीएफ गर्भधारण प्रक्रिया
आईभीएफ र प्राकृतिक गर्भधारण दुवैको प्रक्रियामा पुरुषको शुक्रकीट र महिलाको डिम्ब निषेचन गराइन्छ । प्राकृतिक प्रक्रियामा शारीरिक सम्बन्ध भएपछि शुक्रकीट र डिम्बको मिलन डिम्बवाहिनी नलीमा हुने गर्छ । जबकि आईभीएफ अर्थात् इन–भिट्रो फर्टिलाइजेसनमा कृत्रिम तरिकाले निषेचन गरिन्छ । निषेचन प्रक्रिया एक विशेष किसिमको प्रयोगशालामा हुने गर्छ । जसमा महिलाको डिम्ब र पुरुषको शुक्रकीटको निषेचन गरेर भ्रूणको विकास गरिन्छ ।
प्राकृतिक गर्भाधानमा डिम्बवाहिनी नलीमा निषेचन भएको भ्रूण प्राकृतिक रुपमा पाठेघरमा गएर बस्छ । अर्कोतर्फ, प्रयोगशालामा तयार पारेको निषेचित डिम्बलाई कृत्रिम रूपमा विशेष खालको पाइप (क्याथेटर) बाट पाठेघरमा राख्ने गरिन्छ । त्यसपछि निषेचित डिम्बबाट भ्रूणको वृद्धि विकास हुन्छ भने शिशु जन्माउने प्रक्रिया प्राकृतिक प्रक्रिया जस्तै हुन्छ ।
यी दुई अवस्थामा के हुन्छ फरक ?
प्राकृतिक रुपमा गर्भवती भएको महिला भन्दा आईभीएफ मार्फत गर्भवती भएको महिलामा गर्भावस्थामा देखापर्ने मधुमेह र उच्च रक्तचाप हुने सम्भावना अलि बढी हुन्छ ।
आईभीएफ मार्फत गर्भधारण भएको छ भने बच्चाको तौल सामान्य भन्दा कम हुने सम्भावना पनि बढी हुन्छ । तर आईभीएफपछि राम्ररी चिकित्सकको फलोअपमा बस्यो भने डेलिभरीमा खासै समस्या देखा पर्दैन ।
आईभीएफपछि पूर्णरुपमा बेडरेस्ट गर्नुपर्छ ?
आईभीएफपछि पूर्णरुपमा बेडरेस्ट गर्नुपर्छ ? धेरै जटिलता पनि देखा पर्छन् होला नि ? भनेर धेरैले सोध्ने प्रश्न हो । तर आईभीएफ मार्फत गर्भधारण गरे पनि गर्भवती भएपछि महिलाको शरीरले त्यो बच्चालाई प्राकृतिक रुपमा नै अपनाउँछ ।
पाठेघरलाई यो बच्चा आईभीएफ मार्फत बनेको हो भन्ने कुरा थाहा हुँदैन । पाठेघरले बच्चालाई त्यसरी नै राख्छ जसरी प्राकृतिक रुपमा बच्चा बस्छ । त्यसैले जति हेरचाह प्राकृतिक रुपमा गर्भवती हुँदा चाहिन्छ त्यति नै हेरचाह आईभीएफमा पनि गर्नुपर्छ । अलिकति बढी सचेत भने हुनैपर्छ तर पूर्णरुपमा बेडरेस्ट भने गर्नु पर्दैन ।
पहिलो बच्चा आईभीएफ मार्फत जन्मिएको छ भने दोस्रोमा पनि आईभीएफ नै गर्नुपर्छ ?
पहिले आईभीएफ गर्नुको कारण के थियो त्यसको आधारमा दोस्रो बच्चामा आईभीएफ गर्न हुन्छ कि हुँदैन भन्ने कुरा तय हुन्छ । श्रीमान् श्रीमतीमा कुनै पनि समस्या छैन भने गर्भधारण भइरहेको छैन भने पहिलो बच्चा आईभीएफबाट जन्माइयो र बच्चा स्वास्थ्य पनि जन्मियो भने दोस्रो बच्चा जन्माउन आईभीएफ गर्न नपर्ने पनि हुनसक्छ । तर डिम्बवाहिनी नलीमा अवरोध भएको कारण आईभीएफ गर्नु परेको हो भने दोस्रो सन्तान जन्माउन पनि आईभीएफ नै गर्नुपर्ने हुन्छ । साथै अण्डाको संख्या कम छ भने पनि आईभीएफ गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।
निःसन्तानपनको सबै समस्यामा आईभीएफ नै गर्नुपर्छ भन्ने हुँदैन
कुनै पनि दम्पतीले एक वर्षसम्म नियमित यौन सम्बन्ध राख्दा पनि गर्भ रहेन भने त्यो निःसन्तानपनको समस्या हो । तर ३५ वर्ष उमेर कटिसकेका महिलामा भने ६ महिनासम्म नियमित यौन सम्बन्ध राख्दा गर्भ रहेन भने त्यो पनि निःसन्तानपन हुनसक्छ । त्यसका कारण पत्ता लगाएर उपचार गर्नुपर्छ । कतिपय अवस्थामा आईभीएफ नै गर्नुपर्ने हुनसक्छ भने कतिपयमा अन्य उपचारले पनि हुन्छ ।
कसैलाई आईयूआई प्रविधि मार्फत उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । पुरुषको शुक्रकीटको गुणस्तर र संख्या कम भएका व्यक्तिलाई आईयूआई गरिन्छ । यस्तो अवस्थामा पुरुषको शुक्रकीटलाई सफा गरेर गुणस्तरीय बनाएर महिलाको पाठेघरमा राख्नुपर्छ ।
केही प्रतिशतलाई मात्र आईभीएफ उपचार आवश्यक पर्छ । त्यसैले सबैभन्दा पहिले गर्भ नरहने कारण के हो भनेर पत्ता लगाउनुपर्छ । त्यो कारण अनुसार उपचार गर्दा पनि गर्भ रहेन भने मात्र आईभीएफ गरिन्छ । तर ३५ वर्ष भन्दा बढी उमेरका महिलाको अण्डाको मात्रा कम छ पाठेघर अवस्था पनि कमजोर छ भने आईभीएफ गर्नुपर्ने हुन्छ ।
आईभीएफलाई पहिलो रोजाइका रुपमा भने राख्न हुँदैन, अन्य कुनै उपायले उपचार सम्भव नभए मात्र आईभीएफलाई रोज्नुपर्छ ।
(डा. दीप्ति दास वात्सल्य नेचुरल आईभीएफको क्लिनिक मेडीसिटी हस्पिटल, ललितपुर नख्खुमा कार्यरत छिन् । उक्त क्लिनिक वात्सल्यले हालसालै सञ्चालनमा ल्याएको हो ।)
प्रतिक्रिया 4