टिचिङ अस्पतालको त्यो इमर्जेन्सी ड्युटी

३६ घण्टे रेजिडेन्सी ड्युटी त बिहान ७ बजे नै सुरु भइसकेको थियो। भोलि साँझ ६-७ बजेसम्म तन–मन सबै अस्पताल परिसरमै हो ! बिहानको राउण्ड सकिने बित्तिकै अपरेशन थिएटर छिरिहाल्नुपर्नेछ। आज अलि जटिल अपरेशन लामो समय लाग्ने भएर लिस्टमा एउटा मात्र राखिएको छ। प्राय: यस्तो केस सकिंदा साँझ ५-६ बज्ने गर्छ। सर्जनको शरीरलाई बिहान ब्रेकफास्टपछि दिनभर लामो ७-८ घण्टाको लामो अपरेशनमा पानी पनि नखाई खटिने बानी परिसकेको हुन्छ।

अपरेशन थिएटरमा म लगायत मेरो सिनियर गुरु मेरो जुनियर मेटहरू एकचित्तले खटिइरहेका थिए। मेरो फोनको रिङ्टोनले इमर्जेन्सीबाट नै कसैले गरेको मेरो अनुमानलाई सही ठहर्‍यायो। अर्को सहपाठीले फोन कानमा लगाइदिन आग्रह गरे। दाइ ६१ वर्षको बिरामी, हि इज इन सक, पेरिटोनाइटिस छ, एक्स रेमा ग्यास अन्डर राइट डाइफ्राम नि छ।

बिरामी गोरखाबाट आएको इमर्जेन्सीमा खटिएको सेकेण्ड ऐर भाइले भन्नुभयो। बिरामी जहाँको भए पनि हामी चिकित्सकको उद्देश्य र उपचार पद्धतिमा कुनै परिवर्तन हुने हैन, तर गोरखाबाट आएको भनेपछि कहाँ, कुन गाउँ, यता कहाँ बस्ने भनेर सोधखोज गर्ने मेरो बानीलाई आज फेरि भाइले बिरामीको गम्भीरतासँग जोडेर भनेको कुरा सहजै अनुमान लगाएँ।

सँगै हुनुभएको सिनियर गुरुले पनि मेरो उत्तरबाट केसको गम्भीरता अनुभूति गरिसक्नुभएको थियो। सामान्यतः पेरिटोनाइटिसमा भएको बिरामी अनि एक्स-रेमा दाहिने फोक्सो मुनि हावा देखिइसकेपछि तुरुन्तै इमर्जेन्सी अपरेशनको जरुरत पर्दछ।

म केही समयमै इमर्जेन्सी पुगिहालें। रिससिटेशनको सबै उपाय र प्रविधिहरू चलिरहेको थियो, अहिले बिपि पनि आएको छ। पिसाब पनि १०० एमएल जति भएको छ भन्दै जुनियर साथीले लामो सास तान्दै आफूले गरेको रिससिटेशन प्रोग्रेस भन्दै गर्दा मेरो आँखा ५-६ वर्षे बालकमा परिहल्यो। ती बालक मृत्युसँग लडिरहेको आफ्नो हजुरबुवाको प्रवाह नगरी कति दिनदेखिको खाली पेट भर्न फुक्का चाउचाउमा नै रमाइरहेको थियो।

पर कुनामा केही झुत्रो लुगामा ओइलिएको अनुहार लिएर बस्नुभएको वृद्धा मान्छे बिरामीको श्रीमती हुनुहुन्छ भन्ने थाहा पाएपछि रोगको गम्भीरता र तुरुन्त अपरेशनको आवश्यकता बुझाउन लागें।

कुरा गर्दै जाँदा आमाले मलिन स्वरमा सोध्नुभयो, ‘खर्च कति लाग्छ ? हामीसँग जम्मा ७-८ हजार थियो, यो महिना त्यतिले खर्च धान्ने भनेको बुढा बिरामी भएर यहाँ आएको १ घण्टामै सबै पैसा सकियो, अब अपरेशन गर्ने औषधि गर्ने उपाय छैन, बरु घर नै जान्छौं।’

त्यति सजिलै मृत्यु स्वीकार्न बाध्य त्यस्तो परिवार मैले पटक-पटक देखेको छु, मृत्यु जुन अपरिवर्तनीय छ तर पनि, केही घण्टामै मृत्यु रोज्न बाध्य छन् मानिसहरू। त्यो पनि समाजवाद उन्मुख संविधान कार्यान्वयन भइरहेको देशमा।

त्यो परिवारलाई आर्थिक दुर्दशाले कसरी न्याकेको रहेछ भन्ने कुरा सजिलै अनुमान लगाउन सकिन्छ। तुरुन्त ड्युटी अफिसरलाई साइन गराएर खर्चको व्यवस्था गर्‍यौं। बिरामीलाई तुरुन्त अपरेशन थिएटरमा सारियो।

अपरेशनको दौरान बिरामीको सानो आन्द्राको पहिलो भागमा अल्सर भएर फुटेर खाएको कुरा पित्तथैली हुँदै सबै पेटभरि फैलिसकेको थियो। साढे १ घण्टामा अपरेशन सकियो। तत्पश्चात बिरामीलाई आईसीयूमा सारियो। अस्पतालको फ्री बेडको व्यवस्था गर्‍यौं। बिरामीको अवस्था सुधार हुने आशमा उहाँहरूले औषधि खर्च जुटाउनुभयो।

केही हामीले सहयोग गर्‍यौं, अन्तत: १४ दिनमा बिरामीलाई मृत्युको मुखबाट खोसेर घर फर्काउन पाउँदा चिकित्सक हुनुमा गर्व महसुस भयो। यो एउटा उदाहरण मात्र हो, टिचिङ अस्पतालको ३ वर्षको बसाइको। प्रत्येक जस्तो ड्युटीमा आर्थिक अवस्थाले थलिएको बिरामीसँग नजिकबाट साक्षात्कार गर्ने बानी परेको छ।

हरेक दिन देशको ठूलो भनाउँदा अस्पतालमा बिरामीले खेपेको हैरानी यो आँखाले देख्न बाध्य भएको छ। एक्काइसौं शताब्दीमा पनि हजारौं नेपाली आर्थिक समस्याले गर्दा उचित उपचार नपाएर मृत्यु रोज्न बाध्य छन्। नेपालको स्वास्थ्य उपचार यति महङ्गो भइसकेको छ कि, निजी अस्पतालको त कुरै छोडौं, मध्यम रोग लागेर सरकारी अस्पताल छिर्नुभयो भने १-२ लाख त सकिइहाल्छ।

अनि ठूलो अपरेशन गर्नुपर्ने र आईसीयू बस्नुपर्ने भयो भने घरबाट सडकमा आउन महिना दिन पनि कुर्न पर्दैन।

आज पनि देशको ठूलो भनाउँदा अस्पतालमा इमर्जेन्सी अपरेशनको लागि पनि घण्टौं कुरेर लाइन बस्नुपर्ने अवस्था छ। इलेक्टिभ अपरेशनको लागि ६-८ महिना कुर्ने कुरा त केही नौलो होइन। सायद हाम्रो नेता, मन्त्रीलाई यो कुरा थाहा नहुन सक्छ, किनकि उहाँहरू अथवा उहाँको परिवारले अन्य कार्यालय जस्तै यहाँ पनि कुर्नुपर्दैन। दिनहुँ दिन रातारात जति बेला पनि उहाँहरूको लागि तयार छ, त्यही पनि उहाँहरू केही भैहाले सिङ्गापुर, लन्डन गइहाल्नुहुन्छ। विरलै २-४ जना नेता चाहिं टिचिङतिर देखेको छु है।

प्रधानमन्त्री हुने बितिकै सबै सचिवलाई बोलाएर प्रचण्डले एक महिनाभित्र सरकारी कार्यालयमा लाइन लाग्ने अवस्थाको अन्त्य गर्न निर्देशन दिएकै दिन म मनमनै सोचिरहेको थिएँ– अरु मन्त्रालयको त मलाई ज्ञान छैन। स्वास्थ्यमा के यो अहिलै सम्भव छ र? हैन सल्लाहकार र सचिवालयले सम्भव र असम्भव कुरा पनि तर्जुमा गर्न सक्दैन ?

आज म भन्छु- एक्दमै डेडिकेटेड भएर लाग्ने हो भने पनि प्रधानमन्त्रीले भने जस्तो लाइन बस्न नपर्ने, एक महिनामै अपरेशनको पालो आउने बन्न ३-४ वर्ष लाग्छ, निर्देशन दिनुअघि कम्तीमा दक्ष जनशक्ति, बिरामी संख्या र भौतिक पूर्वाधारको ज्ञान हुन जरूरी छ।

राज्यले शिक्षा र स्वास्थ्यको जिम्मा लिइदिने हो भने धेरै कुराको समाधान आफैं हुन्छ। आफूले कमाएको पैसाले औकात अनुसारको खाने, लगाउने र घुम्ने कुरा त रह्यो। सबैका बालबच्चाहरू एउटै लेवलको स्कुलमा पढेका छन् भने भविष्य कस्तो हुने भन्ने बराबर सम्भावना रह्यो, भलै खानेकुरा ढिंडो खानु र मार्सी चामल खानुले त भविष्य निर्धारण गर्दैन नि!

मलाई त जिन्दगीमा केही नयाँ गर्नु छैन, बस् आफु बाँचुन्जेल १०औं हजार बिरामीलाई मृत्युबाट खोसेर नयाँ जीवन दिन सकें भने आफू बाँचेको सार हुन्छ। देशले डाक्टर पढाइदिएको गुन तिर्न सकेको अनुभूति हुन्छ।

सबै विद्यालयलाई भौतिक अवस्था, शैक्षिक गुणस्तर, अतिरिक्त क्रियाकलाप हेरी ग्रेड डिभिजन गर्ने, (क, ख, ग, घ) ग र घ ग्रेडलाई विशेष ध्यान दिएर ४ वर्षमा क र ख ग्रेडमा ल्याउने (क र ख ग्रेडको शिक्षक सहयोग, आर्थिक सहयोग, सबै स्रोत ग र घ मा केन्द्रीकृत गर्नुपर्छ।

गाउँपालिकामा प्राथमिक अस्पताल, महानगरपालिकाको वडामा प्राथमिक अस्पताल, जिल्लामा सेकेन्डरी अस्पताल, अनि केन्द्रमा डेडिकेटेड टर्सियरी अस्पताल अनि रेफरल सिस्टम (प्राथमिक-द्वितीय – तृतीय) कडाइको साथ पालना गराउनुपर्छ।

सानो चोट लागे पनि टिचिङ, एपेन्डिसाइटिस भए नि टिचिङ, क्यान्सर भए नि टिचिङ, सबै स्तरको बिरामी ओइरिने भएर पनि अस्पताल हरेक दिन अस्तव्यस्त देखिएको हो। राम्ररी योजना बनाएर काम गरियो भने प्रधानमन्त्रीले देख्नुभएको ‘स्वास्थ्यको समाजवाद’ ५-७ वर्षमा पूरा हुन्छ कि ?