यो पनि पढ्नुहोस
डा. सुरेश अधिकारी कन्सल्टेन्ट साइक्यार्टिस्ट
धेरै लजाउनु स्वभाव मात्र होइन, मानसिक समस्या पनि हुनसक्छ
२०८१ असार १९ गते १४:१३
डा. सुरेश अधिकारी कन्सल्टेन्ट साइक्यार्टिस्ट
तपाईं अरुले के सोच्ला भनेर डराउनुहुन्छ ? कुनै समारोह, भीड, जमघटमा सामेल हुँदा आफूलाई लिएर बढी सोच्नुहुन्छ ? मनमा भय उत्पन्न हुने डरले नयाँ मान्छेसँग भेट्न सक्नुहुन्न ?
यदि ६ महिनाभन्दा बढी यस्तो डर र दिमाग सामाजिक सम्बन्धलाई लिएर तनावग्रस्त रहन्छ, हरेक सहज काम पनि असहज लाग्छ भने सोसल एन्जाइटी अर्डर भएको हुनसक्छ ।
के हो त ‘सोसल एन्जाइटी डिसअर्डर’ ?
सोसल एन्जाइटी डिसअर्डर भनेको एन्जाइटी डिसअर्डरको एक सामान्य प्रकार हो, जसलाई बोलीचालीको भाषामा सामाजिक फोबिया पनि भनिन्छ । यो समस्या भएको व्यक्तिले पार्टी, समारोहमा अगाडि बोल्न, जागिरको अन्तर्वार्ता, कक्षामा शिक्षकले सोधेको जवाफ दिन, बजारमा क्यासियरसँग कुरा गर्न असहज मान्छन् ।
यति मात्र होइन, दैनिकजसो भइरहने क्रियाकलाप जस्तै अरुको अगाडि पानी पिउन, खान र सार्वजनिक शौचालय प्रयोग गर्न समेत उनीहरुमा कसैले केही भनिदिने हो, अपमानित हुनुपर्ने हो कि भन्ने चिन्ता वा डर उत्पन्न हुनसक्छ ।
यस्तो अनुभव गर्ने व्यक्तिमा सामाजिक परिस्थितिमा हुने डर यति छिटो उत्पन्न हुन्छ कि उनीहरुलाई लाग्छ, यो डर नियन्त्रण हुन सक्दैन वा मेरो वशमा छैन ।
डर लाग्ने, मनमा अनेकौं विचार आउने, आत्मबल कमजोर रहने हुँदा कार्यालयको काम, विद्यालयमा जाने वा दैनिक काममा बाधा पुग्न सक्छ । यतिसम्म कि सामाजिक रुपमा संलग्न हुनुपर्ने छ भने साताअघिदेखि नै उनीहरुमा त्रास, लाज र चिन्ता हुनसक्छ ।
कसैमा यही एन्जाइटीको भेरियन्टको रुपमा ‘पर्फेमेन्स इन्जाइटी’ देखिन्छ । यस्तोमा अरुको अगाडि केही काम गर्दा वा आफूलाई प्रस्तुत गर्नुपर्दा भय उत्पन्न हुने तर अन्य अवस्थामा समाजमा सामान्यरुपमै घुलमिल हुनसक्ने हुन्छ ।
प्राय: सेलिब्रेटीले पनि आफूलाई यस्ता एन्जाइटीबाट गुज्रिएको भनेर भनेको हामीले सुन्दै देख्दै आएका छौं ।
कति साझा समस्या ?
सोसल एन्जाइटीलाई साझा समस्याको रुपमा लिइन्छ । किनकि विश्वभर १० प्रतिशत मानिसमा यो समस्या देखिन्छ । र, मानसिक स्वास्थ्यमा तेस्रो साझा समस्या हो ।
कुन उमेरबाट सुरु हुन्छ ?
यो अवस्था बाल्यकालको अन्यतिर र किशोरावस्था सुरु हुँदा चरम लजालुपन वा सामाजिक तथा पारिवारिक वातावरणको कारणले हुनसक्छ । जुन पुरुषको तुलनामा महिलामा बढी हुनसक्छ ।
कारण
विज्ञहरु अझै पनि यो समस्याको कारण पत्ता लगाउने कोसिसमा छन् । तर केही कारकहरु छन्, जसले यसको जोखिम बढाउन सक्छ ।
– यो आनुवंशिक हुनसक्छ, अर्थात् परिवारको कुनै सदस्यलाई सामाजिक फोबिया छ भने अन्य सदस्यलाई पनि हुनसक्छ ।
– कहिलेकाहीं कसैको बारम्बार धम्की वा जिस्काउने, होच्याउने कारणले पनि यस्तो हुनसक्छ ।
– लजालु बच्चाहरू पनि यो विकारबाट पीडित हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
– यदि कुनै बच्चाको शरीर वा आवाजमा कुनै समस्या छ भने सजिलै मानिसहरूको ध्यान आकर्षित गर्छ भने त्यस्ता बालबालिकाहरू पनि यो फोबियाको सिकार हुनसक्छन् ।
के कस्ता लक्षण देखिन्छ ?
यसको लक्षण सबैभन्दा बढी अरुको अगाडि प्रस्तुति दिन वा प्रस्तुत हुँदा देखिन्छ ।
-लाज मान्नु, पसिना आउनु वा काँप्नु ।
– मुटुको चाल एक्कासि तीव्र हुनु ।
– दिमाग खाली भएको महसुस हुनु ।
– पेटमा असहज अनुभूति हुनु ।
– शरीर कडा मुद्रामा राख्ने र काँपेको वा अक्मकिएर बोल्नु ।
– कसैले हेरको छ कि छैन भनेर उनीहरुको आँखामा पटक-पटक हेर्ने तर आँखा जुधाउनु नसक्नु ।
– स्वयंले आफूबारे अरुले नकारात्मक रूपमा मूल्यांकन गर्नेछन् कि भन्ने डर रहनु ।
यसको उपचार सम्भव छ ?
माथि उल्लेखित लक्षण आफूमा भएको जस्तो अनुभव हुन्छ भने मनोचिकित्सकसँग आफ्नो कुरा राख्न सकिन्छ ।
चिकित्सकले परिवारिक, वातावरण र स्वास्थ्य इतिहासबारे जानेपछि शंका लागे केही शारीरिक परीक्षण गर्न सक्छन् । यो समस्या यकिन भएपछि साइकोथेरापी, टक थेरापी, केही एन्टिडिप्रेसन र बेटा बल्कर औषधिबाट उपचार हुन्छ ।
साइकोथेरापी र टक थेरापीले उनीहरुको बोल्ने, सोच्ने व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन मद्दत गर्छ । साइकोथेरापीले जुन कुरामा डर सबैभन्दा बढी लाग्छ । त्यही डर लाग्ने अवस्थाको अभ्यास विस्तारै गराउँदै लगेर कम गराउँदै लगिन्छ ।
त्यस्तै, बेटा ब्लकरले मुटुको दर बढ्ने, पसिना आउने, काँप्ने जस्ता शारीरिक लक्षण नियन्त्रण राख्छ । ‘पर्फेमेन्स इन्जाइटी’ हुनेहरुमा पनि यो औषधिले धेरै हदसम्म काम गर्छ । त्यस्तै, एन्टिडिप्रेसन औषधिले डर र तनाव हुने अवस्था कम गराउँदै लैजान्छ ।
जटिलता
यो समयमै पहिचान तथा उपचार हुँदा यो समस्या हट्न सक्छ । उपचारमा ढिलाइ भयो भने यो रोग वर्षौंसम्म वा जीवनकालभर रहन सक्छ । र, डिप्रेसन, बायोपोलार डिसअर्डर जस्ता मानसिक समस्यातर्फ पनि धकेल्न सक्छ । जसले जीवन गुणस्तरहीन बनाउन सक्छ ।
कतिपयले यस्ता डरसँग सामना गर्न कुनै समारोहमा जाँदा मदिरा तथा लागूऔषधको सहारा लिन्छन् । यसले केहीबेर आत्मबल ल्याएको जस्तो भान गराएपनि बिस्तारै यसको लत बस्न सक्छ ।
दैनिकी सहज बनाउन के गर्न सकिन्छ ?
यदि यो समस्याको पहिचान भइसक्यो भने आफूमा देखिने लक्षणलाई व्यवस्थापन आफैं गर्न सकिन्छ ।
– पर्याप्त मात्रामा सुत्ने र दैनिक शारीरिक व्यायाम गर्ने ।
– मदिरा र नशालु पदार्थ सेवन नगर्ने ।
– यदि चिकित्सकले सुझाएको औषधि लिने गरेको छ भने त्यसको सही मात्रा नछुटाई खाने ।
– यदि थेरापी लिइरहनु भएको छ भने कुनै दिन पनि आफू अनुपस्थित नहुने ।
– परिवारसँग घुलमिल हुन प्रयास गर्ने ।
प्रतिक्रिया 4