रुसबाट आइपुग्यो अस्तु

२४ साउन, काठमाडौं । रुसी सेनामा भर्ना भएका स्याङ्जाका हरिप्रसाद अर्याल रुस–युक्रेन युद्धमा मारिए ।

नेपाली सेनाको जागिर छोडेर उनी रुसी सेनामा भर्ना हुन गत कात्तिकमा मस्को पुगेका थिए । उनी पुगेको तीन महिनापछि उनको मृत्युको खबर परिवारले पाए ।

रुसमा भएका साथीहरुले पुसको पहिलो हप्ता अर्यालको मृत्युको खबर परिवारलाई दिएका थिए तर अधिकारिक सूचना नभएकाले परिवारलाई पत्याउन मुश्किल पर्‍यो ।

दोस्रो हप्ता सरकारले नै पुष्टि गरेपछि परिवारले हरिप्रसादको मृत्यु स्वीकार गरे । तर काजकिरियाका लागि शवको पखाईमा बसे ।

सरकारी निकाय धाउँदा पनि शव ल्याउन सम्भव नदेखेपछि पुसको अन्तिमतिर कुशको शव बनाएर राम्दीस्थित कालीगण्डकीमा अन्त्येष्टि गरे ।

त्यसको करिव ७ महिनापछि अर्यालको परिवारले बुधबार अस्तु बुझेका छन् । रुसबाट अस्तु आउने भएपछि परिवारका सदस्यहरु स्याङ्जाबाट काठमाडौं आएका थिए । बिहीबार विहान त्रिभुवन विमानस्थलमा अस्तु बुझेका उनीहरुले पशुपति आर्यघाटमा सेलाए । शव नआएपनि अस्तु पाएपछि मन बुझाएर घर फर्किए ।

अर्यालको परिवार लामोसँगै गत मंसिरमा रुस–युक्रेन युद्धमा मारिएका स्याङ्जाकै प्रितम कार्कीको परिवारले पनि ८ महिनापछि अस्तु बुझेका छन् । प्रितमको परिवार पनि लामो समयदेखि शवको पखाईमा बसेको थियो । शव आउने सम्भावना नदेखेपछि उनीहरुले कुशको शव बनाएर अन्तिम संस्कार गरेका थिए ।

परराष्ट्र मन्त्रालयका अनुसार रुस–युक्रेन युद्धमा मारिएका स्याङ्जाका प्रितम कार्की, हरिप्रसाद अर्याल र गणेश श्रेष्ठ, कास्कीका देवन राई र महोत्तरीका अनितकुमार शाहको अस्तु नेपाल ल्याएर परिवारलाई बुझाइएको हो ।

अस्तु मात्र भएपनि आइपुगेपछि परिवारका सदस्यले चित्त बुझाएको रुसी सेनामा आबद्ध नेपालीको जीवन रक्षार्थ अभियानकी कृतु भण्डारीले बताइन् । ‘आफ्नो मान्छेको मृत्युको खबरले मात्र परिवारहरुले चित बुझाउनुपरेको थियो’ भण्डारीले भने, ‘अस्तु आएपछि थोरै भए पनि मन बुझाउनुभएको छ ।’

कसरी ल्याइयो अस्तु ?

सरकारी तथ्यांक अनुसार रुसी सेनामा भर्ना भएका ३६ जना नेपालीको युद्धका क्रममा मृत्यु भएको पुष्टि भएको छ ।

पीडित परिवारले शव ल्याउन माग गरेका थिए । मृतकको शव फिर्ता, क्षतिपूर्ति, रुसी सेनामा भर्ती भएका अरु नेपाली फिर्ता, सम्पर्कबिहीनहरुको खोजी गर्नुपर्ने माग गरे । परराष्ट्रमन्त्री, प्रधानमन्त्रीलाई समेत भेटे, चरणवद्ध आन्दोलन गरे ।

सरकारले नसुनेपछि माघमा १९ दिनसम्म रत्नपार्कस्थित शान्तिवाटिकामा अमरण अनशन समेत बसे । ‘कम्तीमा शव ल्याऊ, देऊ भनेर मतृक परिवारले सरकारी निकायदेखि मन्त्री प्रधानमन्त्रीसँग हारगुहार गर्दा पनि सुनुवाइ भएन’ कृतुले भनिन् ।

पराराष्ट्रका अधिकारीहरु भने शव ल्याउन सहज नभएको बताउँछन् । उनीहरुका अनुसार रुसी सेनामा भर्ना गर्ने क्रममा हरेक व्यक्तिसँग लिखित सम्झौता गरिएको छ, जसमा मृत्यु भएमा रुसभित्र मात्र शव पुर्‍याउने उल्लेख छ ।

सरकार आफैंले खर्च गरेर ल्याउन प्रक्रिया पनि खर्चिलो मात्र होइन, प्रक्रिया पनि निकै झञ्झटिलो भएको एक अधिकारीले बताए ।

त्यसपछि मस्कोस्थित नेपाली दूतावासको समन्वयमा रुसमा शव अन्त्येष्टि गर्ने र अस्तु नेपाल ल्याउन समन्वय गर्‍यो ।

पहिलो चरणमा ५ जनाको अस्तु कतार एयरलाइन्सबाट नेपाल आइपुगेको छ । ‘हाम्रो तर्फबाट मृतकको शव ल्याउने प्रयास भएपनि सम्भव भइरहेको छैन’, मन्त्रालयका एक अधिकारीले भने, ‘अस्तुसम्म भए पनि आइपुगेको छ ।’

अरु केही मृतकको पनि अस्तु आउने चरणमा छ ।

परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता अमृत गुरुङका अनुसार हालसम्म शव पहिचानका लागि रुसबाट २२ जना परिवारको डीएनएको पठाउन भनिएको छ । मस्कोस्थित नेपाली दूतावासले क्षतिपूर्तिका लागि ६ जनाको कागजात माग गरेको छ ।

फिर्ता हुन थाले नेपाली ?

नेपाली नागरिकहरु अवैध रुपमा रुसी सेनामा भर्ना हुन पुगेका गत कात्तिकमा पहिलो पटक सार्वजनिक भएको थियो ।

हालसम्म रुसी सेनामा भर्ती भएका नेपालीहरुको यकिन छैन । रुसी सेनामा भर्ना भएका परिवारका अनुसार यो संख्या एक हजारमाथि भएको अनुमान छ ।

परिवारहरु जोडिएको अभियानका अनुसार हालसम्म करिब ३०० को संख्यामा नेपालीहरु रुसमा सम्पर्कविहीन छन् । सम्पर्कमा नरहेको भनेर खोजी र फिर्ताका लागि ११८ जनाको परिवारले परराष्ट्र मन्त्रालयमा निवेदन दिएका छन् । यस्तै घाइते वा अरु कारणले फिर्ता गरिदिन भनेर १६६ वटा निवेदन परेको छ ।

मन्त्रालयका अनुसार १६२ जना भने रुसी सेनाबाट फिर्ता भइसकेका छन् । उनीहरुमध्ये एक जना घाइते समेत रहेको मन्त्रालयको दाबी छ ।

‘गत अक्टोबरमा नेपालीहरुको रुस जाने क्रम पिकमा पुगेको थियो । अहिले एक वर्षे सम्झौता पूरा गरेकाहरु फर्किन थालेको खबर आएको छ’, मन्त्रालयका एक अधिकारी भन्छन्, ‘मस्कोस्थित नेपाली दूतावासले दिएको विवरण हो, स्वदेश फर्किएकाहरु मन्त्रालयको सम्पर्कमा भने आएका छैनन् ।’