२०८१ भदौ ४ गते १२:२० 
महिलाको शरीरमा धेरै प्रकारका हर्मोन उत्पादन हुन्छन् । जुन शरीरका विभिन्न क्रियाकलापका लागि आवश्यक हुन्छ । महिलाको शरीरमा हुने हर्मोनमध्ये एक प्रोल्याक्टिन हर्मोन हो ।
प्रोल्याक्टिन हर्मोन पिट्यूटरी ग्रन्थीबाट निस्कने हर्मोन हो, जुन यौन क्रियाकलाप, प्रजनन् क्षमता र स्तनपानमा सहयोगी हुन्छ । गर्भवती नभएका महिलामा यसको स्तर कम हुन्छ ।
गर्भावस्था र सुत्केरीपछि महिलामा प्रोल्याक्टिन हर्मोनको स्तर बढ्छ । यो हर्मोनले स्तन विकासमा भूमिका खेल्छ र बच्चा जन्माएपछि महिलाको स्तनमा दूध उत्पादन गर्नलाई मद्दत गर्छ ।
यस बाहेक कहिलेकाहीं महिलामा प्रोल्याक्टिनको स्तर बढ्छ, त्यसैले यसलाई सन्तुलनमा राख्नु आवश्यक हुन्छ । प्रोल्याक्टिन हर्मोनको उच्च स्तरले अनियमित महिनावारी र गर्भधारणमा कठिनाइ जस्ता धेरै समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
प्रोल्याक्टिन हर्मोनको स्तर बढेपछि टाउको दुख्ने, निप्पल डिस्चार्ज हुने र दृष्टि धमिलो हुने जस्ता धेरै लक्षणहरू देखिन्छन् । यस्तो अवस्थामा प्रोल्याक्टिनको स्तर सन्तुलनमा राख्न जीवनशैलीमा केही परिवर्तन गर्नुपर्छ ।
शरीरमा प्रोल्याक्टिनको स्तर कति हुनुपर्छ ?
सामान्यतया प्रोल्याक्टिनको स्तर गर्भावस्था भन्दा अघि २५ माइक्रोग्राम वा लिटर भन्दा कम हुन्छ । गर्भवती महिलाहरूमा भने ८० देखि ४०० माइक्रोग्राम वा लिटर हुन्छ ।
शरीरमा प्रोल्याक्टिनको स्तर बढ्दा देखिने संकेत
महिनावारी गडबडी
शरीरमा प्रोल्याक्टिनको मात्रा उच्च हुँदा हर्मोनको असन्तुलन हुन्छ । जसकारण महिनावारी गडबडी हुन्छ । प्रोल्याक्टिनको मात्रा बढी हुँदा मस्तिष्कलाई ‘एफएसएच’ अर्थात् ‘फोलिकल स्टिम्युलेटिंग हर्मोन’ र ‘एलएच ल्युटेनाइजिङ हर्मोन’ निस्कन रोक्छ । यसले महिनावारीलाई असर गर्छ र जसले गर्दा महिनावारी ढिलो हुने वा महिनावारी नहुने समस्या हुन्छ ।
निप्पल डिस्चार्ज
यो हर्मोनको लेबल बढ्दा कतिपय महिलाको स्तनबाट पनि सेतो दूध जस्तो डिस्चार्ज हुन्छ । प्रोल्याक्टिन लेभल १०० भन्दा माथि पुग्दा समय पूर्व रजोनिवृत्तिको लक्षण देखा पर्छ र महिनावारी पूर्ण रूपमा बन्द हुन्छ यस्तो अवस्थामा गर्भधारण गर्न सकिंदैन ।
बाँझोपन
प्रोल्याक्टिनको उच्च स्तरले ओभुलेसनको प्रक्रियालाई ढिलो गर्छ । यस्तोमा अण्डाशयले बिस्तारै अण्डा छोड्छ । यसरी डिम्बाशयले ढिलो प्रक्रियामा अण्डाहरू छोड्दा प्राकृतिक गर्भधारणको सम्भावना कम हुन्छ ।
हाइपरप्रोलेक्टिनेमियाको समस्या
पिट्यूटरी ग्रन्थीमा प्रोल्याक्टिन उत्पादन गर्ने कोषिकाहरुलाई ल्याक्टोट्रोफ भनिन्छ । कहिलेकाहीं यी कोषिकाहरुले आवश्यकता भन्दा बढी प्रोल्याक्टिन उत्पादन गर्न थाल्छन् वा यी कोषिकाहरु एकसाथ आउँछन् र गाँठो बनाउँछन् । यसले शरीरमा प्रोल्याक्टिनको मात्रा बढाउँछ । यो अवस्थालाई हाइपरप्रोलेक्टिनेमिया भनिन्छ ।
मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित केही औषधिको सेवनले पनि यस्तो हुनसक्छ । सामान्यतया, स्तनपान नगर्ने महिलाको रगतमा प्रोल्याक्टिनको स्तर प्रतिमिलिमिटर २५ न्यानो ग्राम भन्दा कम रहन्छ । यो भन्दा माथिको स्तर हाइपरप्रोलेक्टिनेमियाको लक्षण हो ।
प्रोलाक्टिन हर्मोन हाम्रो स्वास्थ्यका लागि महत्त्वपूर्ण छ र यसको सन्तुलनले हाम्रो दैनिक जीवनमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ । यसको बारेमा राम्रो ज्ञान राख्नाले हामीले स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्यालाई समयमै पहिचान र समाधान गर्न सकिन्छ । जीवनशैलीमा यी परिवर्तनहरू गर्दा प्रोल्याक्टिन स्तर सन्तुलनमा रहन्छ
दैनिक आहारमा भिटामिन ई युक्त खाना समावेश
प्रोल्याक्टिनको स्तर सन्तुलित गर्न, आफ्नो आहारमा भिटामिन ई युक्त खानेकुरा समावेश गर्नुपर्छ । यी खानेकुराले छालालाई मोइस्चराइज गर्छ र सुक्खापनबाट बचाउँछ । भिटामिन ई खानेकुराका लागि खानामा बदाम, चुकन्दर, पालक र एभोकाडो खान सकिन्छ ।
पर्याप्त निद्रा
प्रोल्याक्टिनको स्तर सन्तुलनमा राख्न दैनिक सातदेखि आठ घण्टा सुत्नुपर्छ । पर्याप्त निद्राले तनाव कम हुन्छ र हर्मोन सन्तुलित रहन्छ ।
रक्सी सेवनबाट बच्ने
रक्सी पिउनाले डोपामाइन उत्पादनमा परिवर्तनका कारण शरीरमा प्रोल्याक्टिनको स्तर बढ्न सक्छ । त्यसैले प्रोल्याक्टिन स्तर सन्तुलन गर्न, रक्सी सेवन गर्नु हुँदैन । रक्सीको सेवनले शरीरलाई हानि पुर्याउँछ र धेरै रोगको जोखिम बढाउँछ ।
भिटामिन बी६ युक्त खानेकुरा
प्रोल्याक्टिनको स्तर सन्तुलनमा राख्न भिटामिन बी६ युक्त खानेकुरालाई आहारमा समावेश गर्नुपर्छ । यी खानेकुराले अक्सिडेटिभ तनाव कम गरेर शरीरलाई स्वस्थ राख्छ । आफ्नो आहारमा भिटामिन बी६ युक्त खानेकुरा जस्तै आलु, केरा, पत्तेदार तरकारी समावेश गर्नुपर्छ ।
तनाव व्यवस्थापन
प्रोल्याक्टिन स्तर सन्तुलनमा राख्न तनाव व्यवस्थापन गर्नु पनि जरुरी हुन्छ । तनाव व्यवस्थापन गरेन भने शरीरमा कोर्टिसोलको स्तर बढ्छ र यसले प्रोल्याक्टिनको स्तर पनि बढाउँछ । त्यसैले तनाव व्यवस्थापन गर्न पर्याप्त निद्रा, स्वस्थ खाना, ध्यान अभ्यास, नियमित व्यायाम गर्नुपर्छ । जसले प्रोल्याक्टिनलाई नियन्त्रण राख्न सहयोग गर्छ ।
प्रतिक्रिया 4