सानो आवाज पनि चर्को लाग्छ, किन यस्तो हुन्छ ?

कतिपयले मसँग भनिरहेका हुन्छन्, ‘कसैले सानो आवाज बोल्दा पनि मेरो कानले चर्को सुनिरहेको हुन्छ । यस्तो किन हुन्छ ?’

यो समस्या कसैकसैलाई हुनसक्छ । यसलाई हाइपरक्युसिस भनिन्छ । त्यस्तो स्वरले कानलाई असहनीय पीडा दिन्छ । यसले सहन नसक्ने दुखाइ पनि गराउँछ ।

अर्थात्, सामान्य तवरको सानो स्वर सामान्य रूपमा कानले ग्रहण गर्नुको सट्टा असहज रुपमा ग्रहण गर्ने अवस्था हाइपरक्युसिस हो । यो समस्या बच्चादेखि वयस्कसम्मको उमेरलाई देखिन सक्छ ।

यो समस्या किन हुन्छ ?

यो समस्या किन हुन्छ भन्ने निश्चित कारण छैन । तर विभिन्न तत्व यसका लागि जिम्मेवार मानिन्छन् । कुनै व्यक्ति अचानक ठूलो चर्को स्वर (बम पड्केको, बन्दुक) को सामीप्यमा आउँदा, निरन्तर चर्को स्वरयुक्त वातावरण (कारखाना, उपकरण) भएको स्थानमा बस्दा, भित्री कानको संक्रमण, टाउकोमा ठूलो चोटपटक वा कानमा कुनै आकस्मिक दुर्घटनाले चोट लागेमा यस्तो समस्या हुनसक्छ ।

कतिपयलाई कान कराउने रोग, मुखको नसा बिग्रने समस्या, कानको भित्री चाप बढ्नु, पोस्ट ट्रमाटिक डिसअर्डर,  एन्जाइटी डिसअर्डर तथा डिप्रेसन, लामो समयसम्म कुनै औषधिको प्रयोगको साइड-इफेक्टको रूपमा कान कराउने समस्या देखिन्छ ।

कतिको साझा समस्या हो ?

यो समस्या कतिको साझा छ भनेर चिकित्सकलाई पनि भन्न कठिन छ । अनुसन्धानकर्ताले किशोर तथा बालबालिकामा ३.२ प्रतिशतदेखि १७.१ प्रतिशत र वयस्कमा ८ देखि १५.२ प्रतिशतमा यो समस्या रहेको उल्लेख गरेका छन् ।

तथ्यांक मात्र होइन यसमा कारण र उपचार कस्तो हुन्छ भनेर ठोकुवा समेत गर्ने अवस्था छैन । यो बिरामीको अनुभव र लक्षणको आधारमा परीक्षण र फरक फरक उपचार गरेर समस्याको समाधान गर्ने प्रयास गरिन्छ ।

अनुसन्धानकर्ताहरू अझै पनि यसको ठोस कारण र उपचारको खोज गरिरहेका छन् ।

हाइपरक्युसिसले दैनिकीमा पार्ने असर

हाइपरक्युसिस भएमा आवाज सुन्दै पीडा हुने हुँदा सामाजिक परिवेशमा मात्र नभई परिवारमा पनि घुलमिल हुन नसक्ने अवस्था आउँछ । आफूलाई भीडभाडबाट टाढा एकान्तमा बस्ने बानी पर्छ । यो समस्या बढ्दै गएमा दैनिक क्रियाकलाप, सम्बन्ध र आफ्नो प्रस्तुति, क्षमतामा पनि असर गरी समग्र मानसिक स्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ ।

के कस्ता लक्षण देखिन सक्छ ?

– सामान्य स्वर चर्को लाग्नु

– मोटर गाडी, बाइक, रेडियो वा टिभीको आवाज सहनै नसक्नु

– ती स्वरले कान दुख्नु र बेचैनी गराउनु

– आवाजबाट टाढा रही शान्तिमा बस्न रुचाउनु

– ध्यान केन्द्रित गर्न कठिनाइ हुनु

– आवाज सुन्दा कान छोप्न खोज्नु

– आवाजले कान तथा टाउको दुख्नु र चिडचिडापन बढ्नु

पहिचान कसरी हुन्छ ?

यसमा यही परीक्षण भन्ने हुँदैन । जसकारण विभिन्न परीक्षणबाट समस्या पत्ता लगाउने कोसिस गरिन्छ । पहिला त अडियो ग्राम गरेर हेरिन्छ । जसले कानको आवाज प्रवाह हुने नसाको अवस्था परीक्षण गरी लोअर डिसकम्फर्ट लेभल (तल्लो असहजपन स्तर) पत्ता लगाइन्छ । यो समस्या भएका बिरामीहरुको सामान्य व्यक्ति भन्दा आवाज सहने क्षमता २० देखि ३० डेसिबल कम हुन्छ ।

उपचार

पहिला कारण पत्ता लगाएपछि त्यसको उपचार गर्ने प्रयास गरिन्छ । यसमा संयुक्त उपचार गर्नुपर्ने हु्नसक्छ । जसमा मनोवैज्ञानिक थेरापी, कग्नेटिभ थेरापी, पिंक साउण्ड थेरापी र टिनाइटस रिटेनिङ थेरापी पर्छन् । जो अडियोलोजिस्ट, साइकोथेरापिस्ट र नाक, कान तथा घाँटीरोगको संयुक्त रूपमा विशेषज्ञले उपचार गर्छन् ।

टिनाइटस रिटेनिङ थेरापीमा समस्या भएकाका लागि सहज ध्वनिको मात्रा कतिको भनेर पत्ता लगाई बिस्तारै सहज गराउँदै ध्वनि बढाउँदै लैजाने पनि गरिन्छ । यो विधि पनि प्रभावकारी हुनसक्छ ।

पिंक साउण्ड थेरापी भनेको मीठो ध्वनि (जस्तै- चरा कराएको आवाज, पानीको आवाज, मीठो धुन) बिरामीले सहन सक्ने आवाजमा बजाएर बानी पारिन्छ । यही समस्याले एन्जाइटी र तनाव भएमा मनोपरामर्श पनि दिइन्छ । जुन मनोवैज्ञानिक थेरापीमा पर्छ । यस्तो समस्या भएमा एयर प्लग लगाउन पनि सुझाव दिइन्छ ।

यी उपचार विधिले यही समयसम्म ठीक हुन्छ भन्ने हुँदैन । कसैलाई केही दिनमै ठीक हुन्छ भने कसैलाई महिनौं लाग्न सक्छ ।

रोकथाम

यो समस्याको यही रोकथाम भन्ने हुँदैन । तर यसो भन्दैमा भइपरी आउने समस्याले पनि यो समस्या आउने कुरालाई नकार्न पनि सकिंदैन । त्यसैले जो कोही पनि कानको हेरचाह गर्न उच्च ध्वनि भएको क्षेत्रमा नबस्ने, चर्को म्युजिक सुन्ने बानी कम गर्ने, सामान्य स्वर चर्को लागेको अनुभव भएमा तुरुन्त चिकित्सकलाई देखाउने र कानको समग्र स्वास्थ्यमा ध्यान दिए यस्तो समस्याबाट केही हदसम्म बच्न सकिन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

बच्चाको कान दुख्ने, चिलाउने भएमा के गर्ने ?

यो पनि पढ्नुहोस

कान पाक्ने समस्याले मस्तिष्कसम्म असर गर्न सक्छ  : डा. अरुण केसी (भिडियो)