२०८१ असोज ९ गते १७:०४ 
कहिलेकाहीं अत्यन्तै मीठो निद्रा पर्छ । कहिले जति गर्दा पनि पर्दैन । कहिले निद्रा परेको केही मिनेटमै ब्युँझिइन्छ र त्यसपछि निद्रै लाग्दैन । निद्राको फरक-फरक प्रकृतिले के जनाउँछ भनेर अड्कलबाजी हामीमध्ये धेरैले लगाउँछौं ।
विज्ञानले भने निद्रासम्बन्धी परीक्षण नै गर्न विधि ल्याइसकेको छ । जसलाई निद्राको अध्ययन परीक्षण वा पोलीसोम्नोग्राफी भन्ने गरिन्छ ।
बिरामीको निद्राको प्रकृति पत्ता लगाउन चिकित्सकले यो परीक्षण गर्छन् । जसमा निदाइरहेको समय शरीरको विभिन्न गतिविधिहरू जस्तै, मुटुको चाल, मस्तिष्कको क्रियाकलापको निगरानी र रेकर्ड राख्न मद्दत गर्छ ।
कस्तो समस्यामा प्रयोग हुन्छ ?
स्लिप एपनिया
यो परीक्षण मुख्यतया स्लिप एपनिया भएकाहरुमा प्रयोग हुन्छ । पुरुषले ३२ प्रतिशत २२ प्रतिशत महिलामा घुर्ने समस्या हुन्छ । तर राति दैनिक अत्यधिक घुर्नु, घुर्दा सास अड्किएको जस्तो हुनु लगायत लक्षण देखिनु स्लिप एपनिया हो । स्लिप एपनियाको पनि आफ्नै प्रकृति हुन्छ ।
यो समस्या भएमा समस्या भएको व्यक्तिलाई निद्रामा घुरेको नघुरेको थाहा हुँदैन । सोही गतिविधिबारे थाहा पाउन यो परीक्षण आवश्यक छ । यदि समयमा सुत्दा राति घुर्ने समयमा सास अड्किन्छ वा अड्किंदैन भनेर थाहा पाइएमा सोही अनुसारको उपचारले निको पार्न सकिन्छ ।
इन्सोमेनिया
राति निद्रा नलाग्ने समस्या भएमा पनि त्यो इन्सोमनिया भएको हो कि भनेर निद्राको अध्ययन परीक्षण गर्न सकिन्छ ।
छारेरोग
छारेरोग भएमा राति सुत्दा ऐंठन भएको जस्तो अनुभव हुनसक्छ । कतिपटक यस्तो ऐंठन हुन्छ, कतिपटक अट्याक आउँछ भनेर वा छारे नै हो कि होइन भनेर पनि यो परीक्षण गरिन्छ ।
यसबाहेक निद्रा कतिको गुणस्तर छ भन्ने कुरा पनि यो परीक्षणबाट पत्ता लगाउन सकिन्छ । दीर्घ फोक्सोको रोग वा पार्किन्सन्स रोग जस्ता स्नायु प्रणाली सम्बन्धी समस्या भएका व्यक्ति, निदाउन डर लाग्ने (नराम्रो सपना देखेर तर्सिने) र निद्रा हिंड्ने जस्ता समस्याको अवस्था र कारण पत्ता लगाउन पनि यो परीक्षण गरिन्छ ।
समग्रमा, भन्नुपर्दा सुत्न समस्या भइरहेको छ वा कुनै स्पष्ट कारण विना दिनको समयमा धेरै थकित अनुभव हुन्छ भने चिकित्सकसँग परामर्श गरी यो सेवा लिन सकिन्छ ।
यसले उद्देश्य के हो ?
यो परीक्षणको उद्देश्य भनेको स्लिप एपनिया र निद्रा सम्बन्धी समस्या पत्ता लगाई बलैमा उपचार गर्नु हो । किनकि स्लिप एपनियाको समस्या छ, तर उपचार भएको छैन भने सुताइको क्रममा सास अड्किएर कहिलेकाहीं ज्यान नै जाने घट्ना पनि हुनसक्छ ।
कहिलेकाहीं राति सास अड्कियो र सासको नली ब्लक भएर पक्षघात हुन पनि सक्छ । यी जोखिमलाई नियन्त्रण गर्न यो अध्ययन गरिन्छ । दिउँसो फ्रेस नहुने, अनिद्रा जस्ता समस्यामा यो परीक्षण महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । किनकि खराब निद्राले समग्र स्वास्थ्य र दिनचर्यामा प्रभाव पार्छ ।
कसरी नापिन्छ ? अध्ययनको समय के हुन्छ ?
परीक्षण गराउने व्यक्तिलाई बेडमा सुताइन्छ । त्यसपछि सो परीक्षणका लागि मस्तिष्क, पेट, खुट्टा र छातीमा फरक-फरक सेन्सर राखिन्छ । सास फेर्न छाती र पेट वरिपरि बेल्ट राख्न सकिन्छ । रगतमा अक्सिजनको स्तर मापन गर्न औंला वा कानमा सेन्सर राख्न राखिएको हुन्छ ।
ती फरक-फरक सेन्सरको माध्यमले शरीरभित्र हुने गतिविधि हेरिन्छ । जसमा मुख्यगरी मुटुको चाल, मस्तिष्कको गतिविधि, अक्सिजनको स्तर, छातीको सासको गति एक रातभरको अवधिमा हेरिन्छ । सँगै भिडियोले पनि निगरानी राखिरहेको हुन्छ ।
यी सबै क्रियाकलापको अध्ययन गर्ने १२ सय पेजको हुन्छ । जसलाई दुई मिनेटसम्मकोमा रूपान्तरण गरेर बिरामीमा के समस्या छ भनेर अध्ययन गरिन्छ । यसको रिपोर्टको लागि तीन दिन लाग्छ ।
परीक्षणको तयारी
यो परीक्षणका लागि ठूलो तयारी गर्नु पर्दैन । मात्र दिउँसो नसुत्ने र नुहाएर जानुपर्छ । यी दुई क्रियाकलापले परीक्षणका क्रममा निदाउन मद्दत गर्छ ।
सो परीक्षण राति ८ देखि ९ बजेबाट सुरु हुन्छ । परीक्षण गराउने व्यक्तिको काम भनेको बेडमा सुत्ने र बिहान ६ बजे उठेर हिंड्न सकिन्छ । यो परीक्षणका लागि एक रातको समय काफी हुन्छ ।
अध्ययनको क्रममा के कस्ता सेन्सर राखिन्छ ?
इलेक्ट्रोएन्सेफलोग्राफी (ईईजी) : यो सेन्सरले निद्राको समयमा मस्तिष्क तरंग गतिविधि पत्ता लगाउने र रेकर्ड गर्छ ।
इलेक्ट्रोकार्डियोग्राफी (ईसीजी) : कुनै पनि लयको अनियमितता पत्ता लगाउन र मुटुको क्रियाकलापको निगरानी राख्छ ।
श्वासप्रश्वासको सेन्सर : यो अनुहार र नाकको माध्यमबाट हावाको गति पत्ता लगाउँछ ।
इलेक्ट्रो-ओकुलोग्राफी (ईए) : आँखा वरिपरि टाँसिएका सेन्सरहरूले आँखाको चाल पत्ता लगाउँछन् ।
श्वासप्रश्वास सेन्सर : मुख र नाकमार्फत हावाको चाल पत्ता लगाउनुहोस् ।
रेस्पिरेटरी इन्डक्टिव प्लेथिस्मोग्राफी (आरआइपी) बेल्ट : श्वासप्रश्वासको समयमा गतिको बिस्तारलाई निगरानीका लागि ।
पल्स अक्सिमिटर : पल्स रेट र रगतको अक्सिजनको स्तर पढ्ने ।
भिडियो र अडियो निगरानी : निद्राको समयमा के हुन्छ ? हेर्न र सुन्न प्रयोग हुन्छ ।
कुन समस्यामा कस्तो परीक्षण ?
स्लिप अध्ययनमा तीन लेभल हुन्छ, ए, बी र सी । यदि स्लिप एपिनयासँगै अन्य मेडिकल इतिहास हेर्दा अवस्था जटिलता छ । कुनै स्पष्ट कारण पत्ता नलाग्ने अवस्थामा अस्पतालमै सो परीक्षण गराउनुपर्छ । अस्पतालमै गराउने परीक्षण लेभल ए भनिन्छ ।
स्लिप एप्नियाको पनि ग्रेड हुन्छ । न्यूनतम, मध्यम र उच्च । न्यूनतममा ५ भन्दा कम, १५ देखि २० मध्यम, ३० देखि बढी भएमा गम्भीर भएको मानिन्छ ।
३० देखि बढी भएको केस गम्भीर मानिन्छ । यो अवस्थामा पनि अस्पतालमै लगेर यो समस्याको निदान गरिन्छ । यसरी ग्रेड हेरियो भने सो अनुसारको फरक-फरक उपचार गर्न पनि सहज हुन्छ ।
त्यस्तै, बी लेभल भनेको अनिद्रासँगै गहिरो लक्षण नदेखिएमा घरमै अध्ययन गराउन सकिन्छ । जसमा प्रक्रिया सबै ए लेभलकै जस्तो हुन्छ । सीमा भने घडी जस्तै उपकरण हातमा जडान गरिएको हुन्छ । जसबाट निद्राको ढाँचा हेरिन्छ ।
घरमा कसरी परीक्षण हुन्छ ?
घरमा परीक्षण गर्न स्लिप प्राविधिक आवश्यक पर्छ । जसको मद्दतले बिरामीलाई सुताउने र उपकरण लगाउने काम हुन्छ । सो प्राविधिकले बिहानको समयमा जडान गरिएको उपकरण र रिपोर्ट लिएर फर्किन्छन् ।
कति लाग्छ शुल्क ?
यो परीक्षणको शुल्क लेभल र अस्पतालअनुसारको शुल्क निर्धारण गरिएको छ । निजी अस्पतालमा १४ हजारबाट सुरु हुन्छ । त्यस्तै, सरकारी अस्पतालमा तीन हजार रुपैयाँबाट सुरु हुन्छ ।
स्लिप स्टडी परीक्षण कहिले सुरु भयो ?
निद्रा अध्ययन परीक्षणको सुरुवात सन् १९२० र ३० को दशकको उत्तरार्धमा भएको थियो । सन् २००१ बाट प्रभावकारी रूपमा यसको सेवा विस्तार भयो । नेपालमा आविष्कार भएको केही वर्षपछि भने सेवा भित्रिएको थियो । जुन अहिले साझा सेवाको रूपमा नेपालभर सहज रुपमा उपलब्ध छ ।
त्यतिबेला बी लेभलको मात्र परीक्षण हुन्थ्यो । सन् २०१२ मा नेपालमा भने पहिलो पटक ओम अस्पतालले ए लेभलको परीक्षण भित्रिएको थियो । वर्तमान समयमा यो सेवा सरकारी तथा निजी अस्पतालमा लिन सकिन्छ ।
प्रतिक्रिया 4