बाढीले खोसेको खुर्कोटको खुसी

१६ असोज, काठमाडौं । माथि सुक्खा डाँडो र तल सुनकोशी बीचमा बसेको खुर्कोट बजारमा बीपी राजमार्ग सञ्चालनमा आउनुभन्दा पहिले खास चहलपहल थिएन ।

अहिले धुलिखेलबाट जम्मा ८५ किलोमिटर दूरीमा पर्ने खुर्कोटबाट काठमाडौं आउन बीपी राजमार्ग नखुल्दासम्म ६–७ घण्टा पैदल सदरमुकाम सिन्धुलीगढी पुग्नुपर्थ्यो, त्यसपछि बसमा ४०० किलोमिटर यात्रा तय गर्नुपर्थ्यो । राजधानी आइपुग्नै दुई दिन लाग्थ्यो ।

जापान सरकारको अनुदानमा २०५२ सालबाट निर्माण सुरु भएको बीपी राजमार्ग नेपाल सरकारलाई औपचारिकमा रूपमा २०७२ सालमा हस्तान्तरण भएको थियो । तर, त्योभन्दा पहिला नै बीपी राजमार्ग हुँदै काठमाडौं आउजाउको बाटो खुलिसकेको थियो ।

जब बीपी राजमार्ग खुल्यो त्यसपछि खुर्कोट चम्कियो । एक हिसाबले भन्ने हो भने खुर्कोटवासीका आधा दुःख मात्रै सकिएनन्, व्यापारिक केन्द्र पनि बन्यो खुर्कोट ।

त्यसमाथि २०७१ सालमा सरकारले मध्यपहाडी राजमार्गमा पर्ने विभिन्न १० ठाउँमा शहर बनाउने योजना अघि सार्‍यो । यो योजनामा खुर्कोट पनि थियो । बीपी राजमार्ग खुलेसँगै चम्किएको खुर्कोट मुख्य शहर बन्ने भएपछि अर्को आकर्षक व्यापारिक केन्द्र बन्यो । अझ मन्थलीबाट आधा घण्टा दूरीमा रहेको खुर्कोटमा रामेछाप जोड्ने पक्की पुल पनि २०७१ सालमै बन्याे । त्यसपछि यो स्थान तराई मात्रै होइन, काठमाडौंबाट पनि रामेछाप र दोलखा प्रवेश गर्ने द्वार बन्न पुग्यो ।

एउटा शहरमा चाहिने आधारभूत सुविधाबाट खुर्कोट सम्पन्न भइसकेको थियो । ओखलढुंगा, खोटाङ, सोलुखुम्बु जाने यात्रुहरूको एउटा मात्रै नाका उदयपुर कटारी थियो । बीपी राजमार्गसँगै मध्यपहाडी राजमार्ग पनि सञ्चालनमा आएसँगै यी जिल्लाको मुख्यद्वार पनि खुर्कोट बन्यो ।

बीपी राजमार्ग सञ्चालनमा आएको यो १० वर्ष बीचमा खुर्कोट जति चम्कियो, अहिलेको यो विपत्तिको क्षति पनि कम छैन ।

दशैं मुखमा भरिभराउ हुने खुर्कोट बजारमा अहिले सन्नाटा छाएको छ । दैनिक हजारौं यात्रुलाई खाना खुवाउन अभ्यस्त होटलहरू अहिले लथालिङ्‍ग छन् । सडक सञ्जाल जोडिएपछि बनेको बसपार्क र त्यस वरपर बसेको बस्ती सुनकोशी नदीमा आएको बाढीले बगाइदिएको छ ।

खुर्कोटको पक्की पुल त कोशीले बगायो नै, करिब २०० वर्ष पुरानो झोलुङ्‍गे पुल समेत बगाएको छ ।  सडक जोडिनुअघि नै पुलको मुखमा रहेको बस्तीका घरहरू पनि कोशीले बगाएको छ ।

व्यापार गरेर मालामाल हुने समयमा खुर्कोट उजाड बनेको छ । ‘यो समयमा खुर्कोटवासीलाई व्यापार गरेर भ्याई नभ्याई हुन्थ्यो । तर, अहिले आधा जस्तो बस्ती कि त बगेको छ, कि डुबेको छ, राजधानी काठमाडौंसँगको सडक सम्पर्क विच्छेद भएपछि बचेको बजारमा पनि व्यापार शून्य छ । दशैं मुखमा खुर्कोटवासीको खुसी खोसिएको छ’, खुकोर्टका समाजसेवी फणिन्द्र श्रेष्ठ भन्छन् ।

पूर्वी नेपाललाई संघीय राजधानीसँग जोड्ने बीपी राजमार्गमा पर्ने खुर्कोट–नेपालथोकमा मानवीय क्षति नभए पनि भौतिक क्षतिको विवरण भने ठूलो छ ।

शहरका रूपमा तीव्र गतिमा विकास भइरहेको खुर्कोटमा ठूल्ठूला भौतिक संरचना निर्माण भएका थिए । केही निर्माणकै प्रक्रियामा थिए । तर, १२ र १३ असोजमा आएको बाढीले भौतिक संरचनामा ठूलो क्षति गरेको छ ।

वर्षासँगै रातको समयमा सुनकोशीमा ठूलो बाढी आएकाले पनि झन् ठूलो क्षति भएको खुर्कोटवासीहरू बताउँछन् । ‘बाढी दिउँसो आएको भए सामान सार्न सकिन्थ्यो होला । अलि कम क्षति हुन्थ्यो । तर, रातको समयमा बाढी आएकोले ठूलो आर्थिक क्षति खुर्कोटले बेहोर्नुपरेको छ’, स्थानीय नमस राई भन्छन् ।

सुनकोशीको बाढीले खुर्कोट बसपार्क रहेको तल्लो बजार क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ । तल्लो बजार क्षेत्रका करिब १५० घर डुबानमा परे । नदी किनारका केही घर त बाढीले बगाएर समेत लग्यो । डुबान र कटान दुवै हुँदा खुर्कोटले ठूलो क्षति बेहोर्न पुग्यो ।

गोलन्जोर गाउँपालिका अध्यक्ष शंकरराज बराल भन्छन्, ‘भौतिक क्षति ठूलो रूपमा बेहोर्नुपरेको छ । अहिले पनि हामी क्षतिको यकिन विवरण संकलन र राहतमा खटिएका छौं । पहिलाकै अवस्थामा आउन लामै समय लाग्ने देखिन्छ ।’

बाढीका कारण अहिले खुर्कोटको ३०० रोपनी धानखेत बगरमा परिणत भएको छ । तल्लो बजारमा भीमज्योति क्याम्पसको जग्गा थियो । उक्त जग्गा क्याम्पसले भाडामा दिएको थियो । जहाँ ३४ घर बनेका थिए । तीमध्ये अहिले २७ घर बगेका छन् । ७ घर बाँकी रहेकोमा ती पनि पूरै डुबानमा परेकाले ठूलो क्षति भएको गोलन्जोर–७ का अध्यक्ष रेगनराज थापा बताउँछन् ।

भीमज्योति क्याम्पस आफैंले १४ सटर भएको घर बनाएर भाडामा दिएको थियो । उक्त घर पनि बगाएको छ ।

खुर्कोट व्यापारिक केन्द्र रहेकाले तल्लो बजारमा मात्रै ७० परिवार आश्रित थियो । घर बगाएपछि र डुबानमा परेपछि १५० जनालाई गोलन्जोर गाउँपालिकाले खाना खुवाउँदै आएको थियो । आजबाट विभिन्न संघसंस्थाको सहयोगमा राहत सामग्री बाँडिएकाले खाना खुवाउने कार्यक्रम अहिले रोकिएको छ ।

प्रहरी मुचुल्का उठाउने काम भइरहेकाले क्षतिको यकिन विवरण प्राप्त भइसकेको छैन ।

कोशी किनारमा रहेको खुर्कोटमा विगतमा पनि ठूला बाढीले क्षति पुर्‍याएको थियो । विगतमा कोशीले भन्दा पनि खोलाका कारण क्षति हुने गरेको थियो । तर, यसपटक कोशीले अकल्पनीय क्षति पुर्‍याएको छ ।

खुर्कोटमा ठूलो शहर बनाउने गरी पूर्वाधार निर्माणको काम पनि भइरहेको छ । यसको प्रत्यक्ष असर तीव्र गतिमा भइरहेकाले विकासमा ‘ब्रेक’ लाग्न सक्ने खुर्कोटवासीको चिन्ता छ ।

‘जुन ढंगले व्यापारिक केन्द्र बन्दै ठूलो शहरका रूपमा खुर्कोट विकास हुँदैथियो । अहिलेको यो क्षतिको ड्र–ब्याकका रूपमा तीव्र विकासमा ब्रेक लाग्ने त हाेइन भन्ने प्रश्न पनि उठेको छ’, स्थानीय समाजसेवी श्रेष्ठ भन्छन् ।

अहिले खुर्कोटमा देखिएको अर्को समस्या खानेपानीको हो । वर्षासँगै आएको बाढी-पहिराले पानीका पाइपमा समेत क्षति बनाएपछि १२ असोजदेखि खुर्कोटमा खानेपानीको समस्या देखिएको छ । अहिले सुनकोशीबाट ट्यांकरमा पानी ल्याएर वितरण गरिएको छ ।

०००

बीपी राजमार्गमा पर्ने काभ्रे रोशी क्षेत्रको सडकमा ठूलो क्षति परेपछि अहिले खुर्कोट चकमन्न छ । नेपालथोक–खुर्कोट बाटो चालु अवस्थामा रहे पनि रोशी नदीले करिब २ किलोमिटर सडक पूर्ण रूपमा बगाएपछि राजधानीसँगको सम्पर्कबाट खुर्कोट टाढा छ ।

अहिले स्थानीय तहहरूले समन्वय गरेर बाटो तथा सार्वजनिक स्थलमा थुप्रिएका पहिरो पन्छाउने काम सुरु गरेका छन् । तर, खुर्कोट क्षेत्रको पहिरो पन्छाएर बाटो सञ्चालनमा आए पनि रोशीले कटान गरेको सडकसँग खुर्कोटको स्नायु प्रणाली जोडिएको छ । रोशीको बाटो बनेर पूर्णरूपमा सञ्चालनमा नआएसम्म खुर्कोटको मुहार फेरिने अवस्था रहँदैन ।

अहिले राहतदेखि लेदो, पहिरो पन्छाउने र पुनर्निर्माणको कामलाई तीव्रता दिने गरी काम सुरु भएको छ ।

उक्त क्षेत्रका सांसद तथा प्रतिनिधिसभा सदस्य राजन दाहाल भन्छन्, ‘अहिले विभिन्न कम्पनीसँग सहयोग मागेर स्काभेटर, डोजर ल्याएर काम गर्न थालिएको छ । उहाँहरूले सवारी साधन त दिनुभएको छ, तर तेल हाल्न पनि सहयोग माग्नुपरेको छ । सहयोग मागेरै हामीले अहिले काम गरिरहेका छौं ।’

खुर्कोटसँगै जोडिएको बीपी राजमार्गमा पर्ने अर्को मुख्य ठाउँ मूलकोटको पनि अवस्था उही छ । सिन्धुलीकै सुनकोशी गाउँपालिकाको मूलकोटमा सुनकोशीले स्कुल पूरै डुबानमा परेर आधाभन्दा बढी भाग पुरिएको छ ।

जस्ताको छानो मुनिको केही भाग मात्रै देखिन्छ । स्कुल नजिकै रहेको रिसोर्ट र अन्य घर डुबानमा पर्दा ठूलो क्षति भएको छ ।

सुनकोशीको तीर नजिकै स्कुल बनाइएको थियो । अहिले त्यो स्कुल कोशीले पुरेको छ । त्यहाँ स्कुल बनाउनु नै गलत रहेको मूलकोटकै स्थानीयवासीहरू बताउँछन् ।

राजनीतिक पहुँचका भरमा बजार जोगाउने उद्देश्यले कोशीको बगरमा स्कुल बनाइएकाले अब सोही ठाउँमा स्कुल पुनर्निर्माण हाेइन, स्थानान्तरण गर्नुपर्ने समेत माग उठेको छ ।