२०८१ पुष ५ गते १२:१८ 
डिजिटल उपकरणहरू आधुनिक जीवनको अभिन्न अंग बनेका छन्, जसले दैनिक गतिविधिको लगभग हरेक पक्षलाई प्रभावित पारेका छन् । एकातिर डिजिटल प्रविधिको प्रयोगले मानिसको कार्यकुशलतालाई बढाएको छ भने अर्कोतिर यसको अत्यधिक प्रयोगले स्वास्थ्यका नकारात्मक प्रभावहरू पनि निम्त्याएको छ ।
आजको संसारमा डिजिटाइजेसनले नछोएका क्षेत्रहरू लगभग छैनन् । यी उपकरणहरू सञ्चार, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, मनोरञ्जन, सामाजिक सञ्जाल, विज्ञान, अनुसन्धान, सुरक्षा आदि क्षेत्रमा व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्छ । अनुसन्धानले देखाउँछ कि औसत युवा व्यक्ति दैनिक लगभग सात घण्टा डिजिटल उपकरणहरूमा बिताउँछ । यसको मतलब हो, सात घण्टा नजिकको कार्य डिजिटल उपकरणको विकिरणमा बित्ने गर्छ । विश्वव्यापी रूपमा झण्डै ६८ प्रतिशत जनसंख्याले डिजिटल उपकरणमा पहुँच राख्छन् वा तिनमा निर्भर छन् ।
डिजिटल उपकरणहरूको लामो समयसम्मको प्रयोगले आँखा प्रणालीमा दुई प्रमुख तरिकाबाट असर पार्छ ।
आँखाको मांसपेशीको थकान
मानव आँखा स्वाभाविक रूपमा यसको आरामको अवस्थामा टाढाको वस्तुहरू सफा देख्ने गरी डिजाइन गरिएको हुन्छ । नजिकको वस्तु हेर्न आँखाभित्रको मांसपेशीले आँखाको लेन्सलाई आवश्यकता अनुसार दबाब दिएर नजिकको वस्तुलाई सफा देख्ने अवस्था सिर्जना गर्दछ । निरन्तर नजिकको कार्यले यी मांसपेशीमा लगातार तनाव हुन्छ ।
यसरी लामो समयसम्म दबाबमा भएको आँखाको मांसपेशीमा थकान आउँछ । यसलाई हामीले आफ्नो हातमा कुनै १० किलोग्रामको वजन लगातार उठाइराख्दा हात थाकेको जस्तै उदाहरणसँग तुलना गर्न सक्छौं ।
समयसँगै, यो तनावले आँखाको मांसपेशी थकान, आँखा दुख्ने, टाउको दुख्ने, धमिलो दृष्टि, प्रकाशमा हेर्न गाह्रो हुने, टाढा र नजिकको फोकसमा परिवर्तन गर्न कठिनाइ, कहिलेकाहीं एउटा वस्तु दुइटा देख्ने, मायोपिया (नजिक दृष्टि दोष) क्रमिक रूपले बढ्दै जाने अवस्था निम्त्याउन सक्छ ।
आँखाको बाह्य सतहको समस्या
डिजिटल उपकरणहरूको लामो समयसम्मको प्रयोगले आँखा झिम्काउने दर घटाउँछ, जसले आँसुको पत्रलाई अनियमित बनाउँछ र सुख्खा आँखा हुने लक्षण देखा पर्छ । थप रूपमा, डिजिटल स्क्रिनबाट निस्कने नीलो प्रकाशले निद्राको तालिका बिगार्न र सम्भावित रूपमा रेटिनालाई क्षति पु¥याउन सक्छ भन्ने दाबी गरिन्छ ।
वैज्ञानिक अध्ययनहरूले स्क्रिन विकिरणले रेटिना क्षति वा निद्रामा ठूलो असर पार्छ भन्ने दाबीलाई बारम्बार खण्डन गरेका छन् । यद्यपि नीलो प्रकाश ब्लक गर्ने चश्मा बजारमा उपलब्ध छ तर धेरै अनुसन्धानकर्ताले नीलो प्रकाश फिल्टरहरूले हुने लाभलाई मनोवैज्ञानिक प्रभावको रूपमा मात्र ठान्छन् ।
डिजिटल उपकरणहरूले निम्त्याउने आँखाको समस्या
डिजिटल उपकरणहरूको लामो समयसम्मको प्रयोगले निम्त्याउने आँखाको समस्या डिजिटल आँखा तनाव अर्थात् डिजिटल आई स्ट्रेन आजको ठूलो स्वास्थ्य समस्या हो । यो स्क्रिनमा धेरै समय बिताउँदा खराब शारीरिक आसन र वातावरणीय अवस्थाहरूले उत्पन्न हुन्छ । डिजिटल आई स्ट्रेनको कारक तत्वहरूमा अत्यधिक चम्किलो प्रकाश, आँसुको पत्रमा अवरोध, अपर्याप्त प्रकाश, स्क्रिनको गलत दूरी र कम गुणस्तरका स्क्रिनहरू पर्दछन् ।
डिजिटल उपकरण प्रयोगकर्ताका लागि रोकथामका उपाय
यदि तपाईं दिनमा दुई घण्टा भन्दा बढी समय डिजिटल उपकरण प्रयोग गर्नुहुन्छ भने निम्न उपायहरूले आँखा स्वस्थ राख्न मद्दत गर्दछ ।
१. एर्गोनोमिक व्यवस्थापन (शारीरिक अनुकूलन)
यदि तपाईं कम्प्युटर अगाडि दैनिक दुई घण्टा बढी बस्नुपर्छ भने तल दिएका व्यवस्थापन गर्नुभयो भने तपाईंलाई सजिलो हुनेछ–
– लामो समयसम्म कम्प्युटर प्रयोगकर्ताहरू, जस्तै इन्जिनियर वा अफिसका कर्मचारीहरूका लागि, मनिटरलाई १८ देखि २४ इन्च टाढा (लगभग हातको लम्बाइ) मा राख्नुहोस् र स्क्रिनको माथिल्लो भाग आँखाको स्तरमा राख्नुहोस् ।
– प्रतिबिम्ब र चमक कम गर्नको लागि स्क्रिन लगभग १० डिग्री माथि झुक्नुपर्छ ।
-प्रयोग गरिने कुर्सीहरूको हाइट तल–माथि गर्न सकिने हुनुपर्छ । कुर्सीलाई लगभग जमिनबाट १६–२० इन्च उचाइमा राख्नुहोस् । ब्याक रेस्ट र हातहरूलाई आर्म रेस्ट राख्दा सजिलो हुन्छ । टेबलको उचाइ करिब २५–३० इन्च अग्लो हुनुपर्छ । प्रयोगकर्ताहरूले घाँटी र शरीरको तनावबाट बच्नको लागि भुइँमा खुट्टा समतल राख्नुस्, तिघ्रा तेर्साे र काँधहरू आरामसँग बस्नुस् ।
-चमक कम गर्नको लागि स्क्रिनको पछाडि प्रकाश स्रोतहरू वा झ्यालहरू नहोस् भनेर ख्याल राख्नुहोस् ।
-मोबाइल उपकरण प्रयोगकर्ताहरूको लागि, उपकरण कम्तीमा १६ इन्च टाढा राख्नुपर्छ । प्रकाश मिलाउन स्क्रिनको चमक समायोजन गर्नुहोस् र आँखाको तनाव कम गर्न उच्च–रिजोल्युसन सेटिङहरू प्रयोग गर्नुहोस् ।
२. भिजुअल हाइजिन कायम गर्नुहोस्
-सबैभन्दा टाढाको सहज दूरीमा काम गर्नुहोस् । दक्षता बढाउन फन्ट साइज, कन्ट्रास्ट र रिजोल्युसन बढाउनुहोस् ।
-२०–२०–२० नियम पालना गर्नुहोस् । प्रत्येक २० मिनेटमा कम्तीमा २० सेकेन्डको लागि २० फिट टाढाको वस्तुलाई हेर्नुहोस् । रिमाइन्डरहरू सेट गर्नुभयो भने यो बानी स्थापित गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।
-एक घण्टाको काम पछि खडा हुनुहोस्, २–३ मिनेट हिंड्नुहोस्, र त्यसपछि पुनः सुरु गर्नुहोस् । यसले शरीर र दिमाग दुवैलाई ताजा बनाउँछ ।
-आँखामा आँसुको परतको स्थिरता कायम राख्न र सुख्खापन कम गर्न स्वेच्छिक रूपमा प्रति मिनेट कम्तीमा १५ पटक झिम्काउनुहोस् ।
-सम्भावित समस्याहरू चाँडै पत्ता लगाउन आँखा विशेषज्ञसँग नियमित आँखा जाँचहरू तालिकाबद्ध गर्नुहोस् ।
३. अप्टिकल उपकरणहरू प्रयोग गर्नुहोस्
-एन्टी–रिफ्लेक्टिभ कोटिंग्स भएका चश्माहरूले चमक घटाउँछन् र कन्ट्रास्ट सुधार्छन्, तिनीहरूलाई लामो समयसम्म डिजिटल उपकरण प्रयोगको लागि सजिलो बनाउँदछ ।
-नीलो–लाइट फिल्टरिङ लेन्सहरू डिजिटल आँखा तनाव कम गर्न मार्केटिङ गरिन्छ, तर तिनीहरूको प्रभावकारितालाई समर्थन गर्ने बलियो वैज्ञानिक प्रमाणहरूको अभाव छ । यदि चाहियो भने, पूर्ण नीलो–ब्लकिङ लेन्सको सट्टा नीलो फिल्टर लेन्सहरू रोज्नुहोस्, किनकि केही नीलो प्रकाश स्वास्थ्यको लागि आवश्यक छ ।
४. अन्य उपाय
-आँखा सुख्खा हुने कारणमध्ये एक परेलाको कोस फोहोर भएर पनि हो त्यसैले सुख्खा आँखालाई रोक्न परेलाहरूको स्वच्छता कायम राख्नुहोस् । सुत्नुअघि ताजा पानीले आँखा सफा गर्ने बानी बसाल्नुहोस् ।
-प्रशस्त मात्रामा पानी पिउनुहोस् ।
-ओमेगा–थ्री फ्याटी एसिड, भिटामिन ए र सी, अनि ल्युटिनमा समृद्ध आहार उपभोग गर्नुहोस् । माछा, अखरोट, पातदार साग, अण्डा, ब्रोकाउली र सिट्रस फलफूल जस्ता खानेकुराहरू लाभदायक हुन्छन् ।
निष्कर्ष
डिजिटल उपकरणहरू हाम्रो दैनिक जीवनको अपरिहार्य यन्त्र बनेका छन् । यद्यपि, अनुचित प्रयोगले आँखाको स्वास्थ्यलाई महत्वपूर्ण असर पार्न सक्छ । माथि उल्लिखित सावधानीका उपाय अपनाएर प्रयोगकर्ताहरूले दीर्घकालीन आँखाको तनावलाई कम गर्न र लामो समयसम्म आरामदायी दृष्टि कायम राख्न सक्छन् ।
प्रतिक्रिया 4