भारतीय चुनाव नतिजाले नेपालमा कस्तो प्रभाव पार्ला ?

यसपटकको लोकसभा चुनाव नतिजाबारे चाखलाग्दा केही कुरा छन् । मंगलबार साँझसम्म सम्भावित चित्र आइनैसकेको छ ।

मतदान सकिने बेला सार्वजनिक भएको एक्जिट पोलभन्दा उल्टो नतिजा मतगणनाले देखाएको छ । भारतको शासनमा १० वर्षयता रहेको भाजपाले ३५० भन्दा बढी सिट ल्याउने भनी गरेको दाबी पूरा हुन सकेन ।

मंगलबार साँझसम्मको गणनाको नतिजाका आधारमा उसले २३६ सिट मात्र ल्याउने देखिन्छ । अब भाजपा एक्लैले सरकार बनाउन सक्ने अवस्था रहेन । किनकि सरकार बनाउन कम्तीमा २७२ सिट चाहिन्छ ।

भाजपाले पहिले जितेका ठाउँहरुमा अझै राम्रो गर्छ भन्ने धेरैको अनुमान चुनावी नतिजामा फेल खायो । उत्तर प्रदेश र महाराष्ट्रमा उसले सोचेको जस्तो नतिजा आएन । अझ लोकसभा चुनावमा चकित पार्ने नतिजाले भारतको राजनीति अस्थिर बन्ने हो कि भन्ने आशंका पनि छ । एउटै दलको बहुमत नआउँदा यस्तो सोच्नु स्वाभाविक हो । किनभने सरकार बनाउनका लागि यसअघि भाजपाले अरु दलसँग सहयोग लिनुपरेको थिएन ।

सन् २०१४ कांग्रेस निकै तल झरेर ४१ हाराहारीमा थियो । उसले नेतृत्व गरेको युनाइटेड प्रोग्रेसिभ अलाइन्स युपीएभित्र अहिलेको जस्तो बलियो गठजोड थिएन । दक्षिण र उत्तर भारतबाट समाजवादी पार्टी जस्तो शक्तिले साथ दिएको थिएन, अहिले चाहिं परिभाषित बलियो समूह भएकाले दुवैपट्टि के कस्तो हुन्छ भन्ने कसैले पनि भन्न सक्दैन ।

त्यसैले कांग्रेस पहिलेभन्दा सुदृढ भएर आएको छ । १०० सिट कटाउँदैन भनेको कांग्रेसले त्यस हाराहारीमा सिट पाउने देखिन्छ ।

बाराणसीमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले ठूलो अन्तरले जिते पनि अयोध्यामा उनको दल भाजपाले हार्‍यो । मोदी र भाजपाको नेतृत्वभित्र के खटपट थियो, जसका कारण चुनावमा असर पर्‍यो, त्यो छुट्टै कुरा होला । तर चुनावी अभियान चाहिं निकै ठूलो थियो ।

जहाँ गएर बोले पनि सामाजिक सञ्जालले आँखा गाडेकै थियो । अलिकति मात्रै पनि कसैले केही गरेमा बाहिर आइहाल्थ्यो । भाजपाको न्यारेटिभ उग्ररुपमा बाहिर आयो । त्यो न्यारेटिभलाई सही तरिकाले ढाल्न पार्टी सदस्य पुग्न सकेनन् ।

प्रधानमन्त्री एक्लैले यत्रो दुःख गर्दा अरुले चाहिं के गरे भन्ने प्रश्न पनि आयो । खासमा मोदी जसरी कुनै मन्त्रीले दौडधुप गर्न सकेनन् । यसरी हेर्दा भाजपाको प्रचार रणनीतिमै भुलचुक भयो ।

प्रधानमन्त्री मोदीले पत्रकार भेटघाट पनि गर्दैछन् । भाजपाकै नेतृत्वमा सरकार बन्छ, तर सरकार बन्न आफ्नो दलबाहिरका ३६ सांसद चाहिन्छ । त्यसमा अलिकति तलमाथि भयो भने अस्थिरताको परिस्थिति आउँछ ।

भाजपाले राममन्दिरको कुरा गरे पनि त्यही ठाउँबाट चुनाव हार्‍यो । अयोध्यामा उसले रामको नाममा राजनीति गर्न खोजे पनि सफल हुन सकेको देखिएन । अहिले उसलाई सरकार बनाउन अरु दलको सहयोग चाहिने अवस्था आइपरेको छ ।

कम्युनिस्ट पार्टीहरु केरलामा बाहेक बंगाल र बिहारमा रक्षात्मक अवस्थामा पुगे । उनीहरुले पाएको नतिजाले राजनीतिक निष्क्रियतालाई देखाइरहेको छ । कम्युनिस्टहरु बंगाल, त्रिपुरा, बिहारमा ध्वस्त नै भएर गए ।

आम आदमी पार्टी (आप) का लागि पनि यो चुनाव सन्तोषजनक देखिएको छैन । आप विगतमा जुन प्रकारले माथि आयो, त्यस्तै प्रकारले झर्न पनि सक्छ भन्ने संकेत यो चुनावले देखायो । मुख्यगरी आपले उसको दिल्ली गढलाई सम्हाल्नै सकेन । केन्द्र सरकारसँग झगडामा डुबेर बस्यो ।

आपको अलमलका कारण दिल्लीको हालत हरेक क्षेत्रमा बिग्रेर गएको छ । सडक, सफाइको असर धेरैतिर परेको छ । आपले काम गर्नै सकेन । मुख्यमन्त्री केजरीवाल नै जेलमा पर्नु भनेको आपका लागि संकटग्रस्त क्षण हो । हुन सक्छ, यो प्रतिशोधको राजनीति हो । तर जे भए पनि यो अब अदालतमा पुगेको छ । अदालतले नै खोजी गर्नुपर्छ भन्ने सबैमा धारणा बनेको छ ।

दिल्लीमा आम आदमीले चार सिटमध्ये तीनवटा कांग्रेसलाई छाडेको थियो । ती सबै सिट भाजपाले नै जित्ने देखिन्छ । पञ्जाबमा केही सिट आपले पाउला, तर मान्छेले जस्तो प्रकारले सोच्थे, त्यो आशा अहिले निराशामा बदलिएको छ ।

सिक्किम र दार्जीलिङको चुनावी नतिजाको पक्ष पनि रोचकै छ । सिक्किमका ३२ मध्ये ३१ सिटमा अहिलेका मुख्यमन्त्री प्रेमसिंह तामाङ गोलेले जुन नतिजा निकाल्नुभयो, त्यो नतिजा आउँछ भनेर हामीले सिक्किममा अपेक्षा गरेकै थियौं । पाँच वर्षसम्म गरेको कामका आधारमा उहाँले सिधै जित्नुहुन्छ भन्ने अपेक्षा थियो नै ।

पहिले नेपालीभाषीहरुलाई नै जात–जातमा टुक्राइसकेको थियो, पहिले ऋणमा सिक्किम सरकारलाई डुबाएको थियो । अर्को सरकारले सम्हाल्न सक्छ त भन्ने आशंका पनि थियो । गोलेले त्यसलाई हतास नभइकन दूरदर्शिता देखाउँदै सम्बोधन गर्दै लगे ।

उता २५ वर्ष सिक्किमको नेतृत्व गरेका पवन चाम्लिङले आफ्नो उत्तराधिकारी बनाएनन् । त्यसको असर पनि उनैले भोगे । सिक्किमको प्राकृतिक र सामाजिक चुनौतीमा अति नै गम्भीर भएर राम्रा नीति ल्याएको भए उनलाई यो स्तरको क्षति भोग्नुपर्ने थिएन ।

दार्जीलिङको नतिजा भाजपाकै पक्षमा आयो । दार्जीलिङ अँध्यारो कालबाट गुज्रिरहेको छ । रुग्ण अवस्थाबाट गुज्रेको छ । बाटोघाटो, स्कुल सबैको अवस्था सोचनीय छ । यस्तो अवस्था कहिले पनि देखिएको थिएन । दार्जीलिङकै नेताहरुलाई बाहिरबाट भड्काउने काम पनि भयो ।

पश्चिम बंगालमा खासमा भाजपालाई प्रवेश दिलाउने नै दार्जीलिङ हो । जसवन्त सिन्हा जस्ता हाइप्रोफाइल नेता, अनि एसएस अलुहालियालाई, राजु विष्टलाई जिताउँदा पनि दार्जीलिङले आफ्नो आवाज पाएन ।

यो पाँच वर्ष विष्टले गम्भीर भई काम गर्ने, भाजपाको सरकार केन्द्रमा हुनाले जितेर, खोसेर लडेर अधिकार आउनुपर्छ भनेका छन् । यसपल्ट नसकेमा २० वर्षसम्म भविष्य खत्तम हुन्छ भनेर जनताको धारणा सुनिएको छ ।

एनडीएको विजयले नेपालसँगको सम्बन्धमा कस्तो प्रभाव पर्ला भन्ने जिज्ञासा पनि नेपालीहरुमा होला । हामीले नेपालमा भाजपा र एनडीए सरकारले चलाएको कूटनीतिको १० वर्ष देखिरहेका छौं । युपीएले पनि नेपाल सँग सम्बन्ध राखेको देखेकै छौं । दुवैको आआफ्नै सोच छ ।

यो पल्ट गत एक दशकमा भाजपाले नेपालमा जस्तो प्रकारले काम गर्ने कोसिस गर्‍यो, कति कामहरु गर्न चाहेन । कंग्रेस नेतृत्वको गठबन्धन इन्डिया र युपीए एलाइन्सबाट विगतमा गरेका कामको आलोचना पनि भयो, यो नयाँ एनडीए सरकारले नेपाल र अरु छिमेकसँग सम्बन्ध कसरी राख्छ भनेर हेरिरहेका छन् ।

छिमेकी पहिले भन्ने नीति नै भारत सरकारको अहिलेको नीति हो । नेपाल मात्रै नभएर बंगलादेश, म्यानमार लगायतसँग भारतको ठोस सम्बन्ध कस्तो हुनुपर्छ भन्ने बुझ्न उप्रान्त एक वर्ष जति लाग्न सक्छ । विदेश नीति बनाउने व्यक्तिहरुले संस्थागत रुपमै अघि बढ्ने हुँदा पहिलेभन्दा ठूलो परिवर्तन आउला भनेर अपेक्षा नगर्दा हुन्छ ।

दिल्लीमा रहेका प्रा. महेन्द्र पी लामासँग कुराकानीमा आधारित