होटल उद्योगले गुमाएको ‘लिजेन्ड’ श्यामबहादुर पाण्डे

७ साउन, काठमाडौं । करिब पाँच दशकअघि नेपाल घुम्न आउने विदेशी पर्यटक संख्या विस्तारै बढिरहेको थियो । नेपाल घुम्न आएका पर्यटकलाई गाँस र बास दिन त्यो बेला पर्याप्त मात्रामा होटल पनि थिएनन् ।

जति होटल थिए, ती अधिकांश काठमाडौंमा थिए । त्यसमाथि त्यो बेला काठमाडौंमा राजपरिवारका सदस्यहरूले चलाइरहेका दुई ठूला पाँचतारे होटल थिए । तिनका अगाडि अरू सानातिना होटलको नामोनिशान थिएन । उनीहरूका अगाडि ठूला होटल खोल्न सानोतिनो आँटले पुग्ने विषय पनि थिएन ।

तर, लगभग ५० वर्षअघि त्यस्तो आँट गरे एक जनाले । न उनी व्यावसायिक घरानाका सदस्य थिए, न होटल चलाइरहेको कुनै परिवारको सदस्य । एक्कासि, नेपालको होटल उद्योगमा एउटा नयाँ युवाको प्रवेश भयो त्यसबेला ।

उनी थिए– श्यामबहादुर पाण्डे ।

सरकारी जागिर छाडेर टेलिफोन उपकरण सम्बन्धी सानोतिनो व्यवसाय थालेका पाण्डेले एक्कासि ठूलो होटल खोल्ने आँट गरे ।

फेरि, यस्तो ठाउँमा होटल खोल्ने भए जहाँ भर्खरै बजार बस्दैथियो र घरभन्दा धेरै धानखेत थियो । काठमाडौं लाजिम्पाटको त्यही धानखेतको बीचमा पाण्डेले होटलको जग हाले ।

नेपालको होटल उद्योगमा त्यो बेला राजपरिवारका सदस्यहरूको दबदबा थियो । उनीहरूले नै चलाएका होटलमा विदेशी पर्यटक बस्ने गर्थे । तर, पनि पाण्डेले जोखिम मोलेर लाजिम्पाटमा करिब पाँच दशकअघि ‘होटल सांग्रिला’ खोले र प्रतिस्पर्धामा उत्रिए । र, कालान्तरमा पाण्डेलाई नेपालको होटल उद्योगले ‘अभिभावक’ को दर्जा दियो ।

हो, उनै पाण्डेलाई सोमबार ८८ वर्षको उमेरमा राजधानीको ग्रान्डी अस्पतालमा नेपालको होटल उद्योगले गुमायो । समग्रमा भन्दा पर्यटन तथा आतिथ्य सत्कार उद्योगले एउटा ठूलो नक्षत्र गुमायो । चार दिनअघि ३ साउनमा पाण्डेले उनकै समकालीन होटल व्यवसायी अम्बिका श्रेष्ठलाई अन्तिम बिदाइको हात हल्लाएका थिए ।

‘झन्डै ५० वर्षअघि लाजिम्पाट जस्तो खेतैखेतले भरिएको ठाउँमा ठूलो लगानी गरेर होटल खोल्नु नै जोखिमपूर्ण अवस्था थियो । त्यसमाथि राजपरिवारका सदस्यका ठूला होटल बेतोडले चलिरहेका बेला जोखिम लिनु चानचुने कुरा थिएन,’ पाण्डेसँग ५० वर्षजति नजिकबाट संगत गरेका होटल व्यवसायी योगेन्द्र शाक्यले अनलाइनखबरसँग भने, ‘तर, श्याम दाइले त्यो बेला गरेको आँटले नेपालको होटल उद्योगमा एउटा मानक स्थापना गरिदियो । हामीले आज होटल उद्योगको अभिभावकलाई गुमाएका छौं ।’

शाक्यका अनुसार त्यो बेला नेपाल आउने पर्यटक कम खर्च गर्ने ‘ब्याक प्याकर’ खालका हुन्थे । त्यस्तो देख्दा पाण्डेलाई नमज्जा लागिरहन्थ्यो र उनी आफैं बढी पैसा खर्च गर्ने ‘क्वालिटी टुरिस्ट’ ल्याउने काममा दत्तचित्त भएर लागेका थिए ।

काठमाडौंमै होटल चलाउन मुस्किल हुने बेला पाण्डेले अर्को आँट गरेर पोखरामा चारतारे होटल सांग्रिला सञ्चालन गरेका थिए । दुवै होटललाई उनले अथक् मिहिनेत, लगाव र परिश्रमले उचाइमा पुर्‍याएका थिए ।

पाण्डे उमेरमा शाक्यभन्दा २०/२१ वर्ष जेठा थिए । तर, पाण्डेको बानी कस्तो थियो भने आफूभन्दा सानालाई सधैं प्रोत्साहन र माया गर्ने । सानाहरूको कुरा पनि ध्यान दिएर सुन्ने र युवालाई अगाडि बढाउनुपर्छ भनेर लागिरहने उनको बानी थियो ।

शाक्य र पाण्डे दुवै जना नेपाल वायुसेवा निगम र नेपाल पर्यटन बोर्ड सञ्चालक समिति सदस्य भएर पनि सँगै काम गरेका थिए । दुवैले होटल व्यवसायीहरूको छाता संगठन होटल एसोसिएसन नेपाल (हान) मा एउटै कार्यसमितिमा रहेर काम गरेका थिए । पाण्डे हानको चौथो अध्यक्ष बनेका थिए भने पाँचौं अध्यक्ष शाक्य थिए ।

‘मभन्दा धेरै जेठो भए पनि श्याम दाइ र म साथी जस्तै थियौं । मैले कलेजको पढाइ सकेर पुस्तैनी होटल चलाउन आउँदादेखि नै उहाँसँग नजिकमा रहेर सहकार्य गर्न पाएँ,’ शाक्य सम्झिन्छन्, ‘उहाँ एकदमै होटल उद्योगमा दत्तचित्त भएर लाग्ने र सफल होटल व्यवसायी हुनुहुन्थ्यो । उहाँको निडर स्वभावबाट म सधैं प्रभावित हुन्थें ।’

आफ्नो होटलमा पाण्डेले कर्मचारीलाई जिम्मेवारीसँगै अधिकार पनि दिन्थे । कर्मचारीलाई औधी विश्वास गर्थे । उनको होटलमा एकदमै संस्थागत सुशासन रहेको शाक्य बताउँछन् ।

‘श्याम दाइले होटल उद्योगमा क्रान्ति नै ल्याएको भन्न म रुचाउँछु,’ करिब आधा दर्जन ठूला होटल सञ्चालन गरिरहेका शाक्यले भने, ‘उहाँले आफ्ना होटलमा अन्तर्राष्ट्रिय चेन ल्याउनुभएन, तर नेपाली होटललाई नै अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको बनाइदिनुभयो ।’

हानका अध्यक्ष विनायक शाह पनि पाण्डेको निधनबाट होटल उद्योगमा अपूरणीय क्षति पुगेको बताउँछन् ।

‘पर्यटन तथा होटल उद्योगमा ट्रेन्ड सेट गर्न, नीति निर्माण गर्न, गुणस्तर मापदण्ड कायम गर्न उहाँ जोसँग पनि बहस गर्नुहुन्थ्यो,’ शाह सम्झिन्छन्, ‘क्वालिटी टुरिस्ट ल्याउने ट्रेन्ड उहाँले नै सुरु गनुभएको थियो ।’

प्रेसिडेन्ट ट्राभल्सका संस्थापक अध्यक्ष भोलाविक्रम थापा पाण्डेको निधनबाट नेपालको होटल उद्योगमा एक युगको अन्त्य भएको बताउँछन् ।

‘एकदमै बोल्ड, निडर र जायज कुरामा कसैसँग पनि नडग्ने स्वभाव उहाँको थियो’ थापा भन्छन्, ‘होटल तथा समग्र पर्यटन उद्योगको विकास, विस्तार र उन्नतिमा उहाँको योगदान अमिट भएर रहनेछ ।’

सांग्रिला टुर्सका प्रबन्ध निर्देशक अशोक पोखरेल नेपालमा होटल उद्योग सुरु गर्ने लगभग पहिलो पुस्ताका पाण्डेको निधनले सबैलाई मर्माहत बनाएको बताउँछन् ।

‘उहाँ पर्यटन र होटल उद्योगको धरोहर नै हुनुहुन्थ्यो,’ पोखरेल भन्छन्, ‘उहाँको मन पनि ज्यादै ठूलो थियो र सँगै रिस पनि । तर, जायज विषयमा कसैले कुतर्क गर्‍यो भने उहाँ एकदमै रिसाउनुहुन्थ्यो र विस्तारै सम्झाउनु पनि हुन्थ्यो । अनि, तर्कले जितेर उसलाई सहमत गराउनुहुन्थ्यो ।’

पाण्डेसँग दशकौं सहकार्य गरेका कोरा टुर्सका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) विजय अमात्य पाण्डेको सादगीबाट आफू सधैं प्रभावित भएको सुनाउँछन् ।

‘उहाँ भिजनरी व्यवसायी मात्र नभई हाई इन्ड टुरिस्ट नेपाल ल्याउने होटल सञ्चालक पनि हुनुहुन्थ्यो,’ अमात्य सम्झिन्छन्, ‘पर्यटन र होटल उद्योगप्रति सधैं समर्पित उहाँलाई जुनसुकै बेला भेट्न सकिन्थ्यो । जोसँग पनि सजिलै भेट्ने उहाँको राम्रो बानी थियो । हामीले धेरै राम्रो अभिभावक गुमाएका छौं ।’

पाण्डेले सन् १९९१ देखि १९९३ सम्म हानको नेतृत्व सम्हालेका थिए । पाण्डेले ६० वर्षजति होटल उद्योगमा सक्रिय भएर काम गरेका थिए । पाण्डेका श्रीमती, दुई छोरा र एक छोरी छन् ।

उनका जेठा छोरा प्रसिद्धबहादुर पाण्डे पनि हानको अध्यक्ष भइसकेका छन् । कान्छा छोरा प्रवीणबहादुर पाण्डे अहिले हानको वरिष्ठ उपाध्यक्ष छन् ।

यो पनि पढ्नुहोस

अम्बिका ‘दिज्यू’ : गुणस्तरीय पर्यटनकी अभियन्ता