सेयर बजारमा हुने चलखेल र यसबाट बच्ने उपाय

२३ साउन, काठमाडौं । स्टक मार्केटमा हुने चलखेलले लगानीकर्तालाई अत्यधिक जोखिम प्रदान गर्न सक्छन् । यस्ता जोखिमहरूलाई खाम्न नसकेको खण्डमा हामी कहिल्यै पनि बजारमा फर्किन नसक्ने गरी घाटा व्यहोर्नुपर्ने अवस्थामा पुग्दछौं । त्यसैले त्यस्ता चलखेलको शिकार हुनबाट आफूलाई जोगाउन सामान्य रणनीतिहरू बनाउनुपर्छ ।

यस्ता चलखेलको उपचार खोज्नुभन्दा रोकथामका उपाय गर्नु उचित हुन्छ । धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) र स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) ले यस्ता चलखेल रोक्ने प्रयास गरेका हुन्छन् । तर उनीहरूकै मात्र भर पर्नुहुँदैन । त्यसैले स्टक मार्केटमा हुने केही चलखेलको चर्चा यहाँ गरिएको छ ।

१. पम्प एन्ड डम्पः पम्प एन्ड डम्पको खेलमा योजनाकारले बजारमा गलत हल्ला फैलाएर शेयरको मूल्य कृत्रिम रूपमा बढाउँछन् । मूल्य बढेपछि उनीहरूले आफ्नो शेयर बेच्छन् । उनीहरूले बेचिसकेपछि शेयरको मूल्य घट्न थाल्छ ।

यसबाट बच्न सामाजिक सञ्जाल, अनधिकृत अनलाइन पोर्टल वा साथीभाइले दिने सुझावको छड्के जाँच गर्नुहोस् । कुनै पनि कम्पनीमा लगानी गर्नुअघि राम्ररी अनुसन्धान गर्नुहोस्, प्रचारप्रसचर वा अफवाहको पछि नलाग्नुहोस् ।

२. इन्साइडर ट्रेडिङः कम्पनीसम्बद्ध व्यक्ति (खासगरी उच्च तहमा रहेका पदाधिकारी) बाट गोप्य सूचना लिएर सोही अनुसार शेयर किनबेच गरी नाफा कमाउने कार्यलाई इन्साइडर ट्रेडिङ भनिन्छ । यस्तो कार्यमा कम्पनीका सञ्चालक, प्रमुख कार्यकारी अधिकृत, उच्च तहका कर्मचारी, एकाउन्टेन्ट, अडिटर संलग्न हुने सम्भावना हुन्छ ।

यसबाट बच्न आधिकारिक रूपमा सार्वजनिक नगरिएका सूचनाका आधारमा शेयर किनबेच नगर्नुहोस् । इन्साइडर ट्रेडिङ सम्बन्धी नियम–कानून बारे जानकारी लिनुहोस् । नियामक निकायलाई संदिग्ध गतिविधि बारे रिपोर्ट गर्नुहोस् ।

 ३. अनलाइन कारोबार र ह्याकिङः ह्याकरहरूले अनलाइन ट्रेडिङ खाताहरूमा अनधिकृत पहुँच प्राप्त गर्न र अनधिकृत कारोबार वा रकम निकाल्न सक्छन् ।यसबाट बच्न आफ्नो अनलाइन ट्रेडिंग खाताहरूको लागि बलियो, अरूले सजिलै थाहा पाउन नसक्ने पासवर्डहरू प्रयोग गर्नुहोस् । अरूले पनि प्रयोग गर्ने कम्प्युटर, मोबाइल वा यस्तै उपकरणबाट कारोबार नगर्नुहोस् । नियमित रूपमा आफ्नो खाता निगरानी गर्नुहोस् र कुनै पनि संदिग्ध लेनदेन तुरुन्तै रिपोर्ट गर्नुहोस् ।

 ४. स्टक कर्नरिङः कुनै व्यक्ति वा समूह मिलेर कुनै कम्पनीको शेयर किनेर थुपार्ने र बजारमा अभाव सिर्जना गरी मूल्य बढाउने वा कम्पनीको शेयरको माग अत्यधिक छ भन्ने देखाउन कृत्रिम खरिद आदेश गर्ने कार्यलाई स्टक कर्नरिंग भनिन्छ ।

यसबाट बच्न तपाईंको वित्तीय लक्ष्य अनुसारको प्रतिफल निकाल्ने कम्पनीको शेयरमा मात्र लगानी गर्ने बानी बसाल्नुहोस् । लक्ष्यभन्दा शेयरको मूल्य माथि जाँदैछ र त्यसरी मूल्य बढ्नुपर्ने कुनै कारण छैन भने उक्त शेयर बेच्नु बुद्धिमानी हुन्छ ।

स्टक मार्केटका चलखेलबाट जोगिन सधैं लगनशील भएर कारोबार गर्नुहोस् । विज्ञको सल्लाह लिनुहोस् र लगानी उपकरण (धितोपत्रहरू) तथा नियम–कानून बारे आफैंलाई शिक्षित गर्नुहोस् । बजार बढ्दा लोभ बढ्छ भन्ने चेतावनीको संकेत हो । यस्तोमा थप जाँचबुझ गर्नुपर्छ । संदिग्ध गतिविधि बारे सम्बन्धित नियामकलाई रिपोर्ट गर्नुहोस् ।

५ मार्केट डेप्थमा पारिने भ्रम : मार्केट डेप्थमा लगानीकर्तालाई झुक्याइने गरेको छ । बिक्री वा खरिदका लागि ठूलो परिमाणको अर्डर देखाउने, जब मूल्य म्याच हुने अवस्थामा आइपुग्छ, त्यसपछि अर्डर नै क्यान्सिल गरेर ठूला लगानीकर्ताले झुक्याउने गरेका छन् ।

हरेक लगानीकर्तालाई अर्डर हाल्ने र बीचमै क्यान्सिल गर्ने अधिकार छ, तर अरुले त्यहीं अर्डर देखेकै भरमा लगानी खरिद वा बिक्रीको निर्णय गर्नु हुँदैन । बिक्री अर्डर ठूलो देखिँदा सो कम्पनीको सेयर बेच्नेहरु धेरै रहेछन् भन्ने भ्रम वा खरिद अर्डर ठूलो देखिँदा खरिद गर्ने धेरै रहेछन् भन्ने भ्रम राख्न हुँदैन ।

उदाहरणका लागि : एबीसी कम्पनीको मार्केट डेप्थ

यसमा खरिदतर्फ २४७ रुपैयाँमा ५० हजार किन्न खोज्ने ठूला लगानीकर्ता भन्ने ठानेर धेरैले खरिदका लागि आदेश दिन सक्छन्, वा बिक्रीकर्ताकै मूल्यमा खरिद गर्न सक्छन् ।

तर जब माथिको खरिद सकिँदै जान्छ र मूल्य घट्दै २४८ मा आइपुग्छ, त्यसपछि ५० हजार कित्ता अर्डर राख्नेले क्यान्सिल गरिदिन सक्छ । यसकारण मार्केड डेप्थका आधारमा खरिदबिक्रीको निर्णय पनि जोखिमपूर्ण हुन्छ ।