विपत्तिमा बिच्किएका प्रधानमन्त्री

१४ असोज, काठमाडौं ।१० दिने अमेरिका भ्रमणबाट सोमबार साँझ स्वदेश फर्केका प्रधानमन्त्री केपी ओली सञ्चारकर्मीको प्रश्नमा अलि आक्रामक सुनिए ।

‘विमानस्थलमा सञ्चारकर्मीहरूसँग संवाद गर्नका लागि तयार पारिएको’ १५ पृष्ठ लामो ३४ बुँदे प्रेस नोटमा प्रधानमन्त्रीले बाढी-पहिरोजन्य पीडितका लागि पहिलो बुँदा उल्लेख गरेका छन् जुन निकै सन्तुलित र अपिलिङ छ ।

प्रेस नोटमा भनिएको छ, ‘म मुलुक बाहिर रहँदा देशमा अकल्पनीय बाढी पहिरोले जनधनमा क्षति पुर्‍यायो । सयौं जनताको मृत्यु भयो । केही अझै बेपत्ता हुनुहुन्छ । सयौं घाइते हुनुहुन्छ । म मृतकहरूप्रति भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली व्यक्त गर्दछु । घाइतेहरूको शीघ्र स्वास्थ्यलाभको कामना गर्दछु । सरकारी निकाय र जनस्तरबाट उद्धारको कार्य जारी छ । सुझबुझ र धैर्यको लागि देशवासी दाजुभाइ तथा दिदीबहिनीहरुमा धन्यवाद ज्ञापन गर्दछु । सरकार यहाँहरूकै हो । यस विपदको घडीमा सक्दो सहयोग र राहत पुर्‍याउने कार्यमा सरकारले कुनै कसर बाँकी राख्नेछैन भन्ने विश्वास दिलाउन चाहन्छु ।’

तर, सञ्चारकर्मीले जब विपद्को बेला भ्रमण छोट्याएर नफर्किएको र सरकारले कमजोर पूर्वतयारी र प्रतिकार्य नगरेको भन्दै प्रश्न तेर्स्याए, तब प्रधानमन्त्री अलि अस्वाभाविक भावभंगीमा देखिए । उनले भने, ‘बाढी र पहिरो पूर्वसूचना गरेर जाँदैन । गएपछि क्षति पुर्‍याउने नै हो ।’

‘सरकारले विपद् व्यवस्थापनमा राम्रो तयारी गर्न सकेन भन्ने आरोप छ नि’ भन्ने प्रश्नको जवाफमा प्रधानमन्त्री ओलीले विरोधका लागि विरोध भएको टिप्पणी गरिदिए । ‘सरकारले गर्नेसम्मको प्रयास तत्काल बैठकहरू बसेर, तत्काल सेना प्रहरी खटेर उद्धारको काम गरेको छ । अब बाढी आउने कुरालाई रोक्न सकिंदैनथ्यो,’ उनले भने ।

यसबीचमा जुनसुकै कारणले भए पनि विदेश भ्रमण छोट्याएर फर्कन नसक्दा जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद हुन नपाएको सन्दर्भ थियो । प्रधानमन्त्रीले विमानस्थलको बोलीलाई जनतासँग संवाद गर्ने अवसरमा रुपान्तरण गर्न सक्नुपर्थ्यो न कि प्रतिवाद र रोष व्यक्त गर्ने ।

प्रधानमन्त्रीले केही स्थान पत्रकारसँग होइन, उनीहरूको माध्यमबाट नागरिकसँग संवाद गरिरहेका थिए ।

प्रधानमन्त्री न विपद्ले बिथोलिएको समाजको विक्षिप्तता र आक्रोशसँग परिचित देखिए न उनको नागरिकप्रति बलियो प्रतिबद्धता देखियो । एकप्रकारले न नीति, न योजना र न समाधानको प्रतिबद्धता उनले नागरिकलाई देखाउन सके ।

मान्छेको व्यवहार उसको दृष्टिकोणद्वारा निर्देशित हुन्छ । यसलाई बुझ्न आइसबर्ग फेनोमेनाको कुरा गर्नुपर्छ । यो एक सामान्य सामाजिक मनोवैज्ञानिक अवधारणा हो जसले कुनै पनि व्यक्ति, घटना वा वस्तुको देखिने भागको तुलनामा अदृश्य वा लुकेको भाग धेरै ठूलो हुन सक्छ भन्ने विचारलाई व्यक्त गर्दछ।

जस्तो कि समुद्रमा तैरिएको हिउँको ढिस्को १० प्रतिशत मात्रै देखिएको हुन्छ भने ९० प्रतिशत लुकेको हुन्छ । लुकेको भाग उसको दृष्टिकोण हो भने देखिने उसको व्यवहार । लुकेको भागमा व्यक्तिमा अन्तर्निहित भावना, विचार, विश्वास, अनुभव र अन्य मनोवैज्ञानिक कारणहरू समावेश हुन्छन् । यसो भन्न सकिन्छ, व्यक्तिको व्यवहारले उसमा अन्तरनिहीत दृष्टिकोण र मनोदशा अभिव्यक्त गरिरहेको हुन्छ ।
नागरिक असन्तुष्टिको एउटा झिल्को ओलीले अमेरिकामा भोगे । विपद्मा सरकारको कमजोर पूर्वतयारी र प्रतिकार्यप्रति नागरिक आक्रोश उम्लिएको बेला छ ।

माफीको दर्शन

सामान्य मानिसले आफ्नो गल्ती/कमजोरीमा माफी माग्न सक्दैन । बरु यसको गौरवीकरण गर्न लाग्छ । कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता लिएकाहरूले जीवनमा सयौं हजारौं पटक दोहोर्‍याएर भनेका/पढेका हुन्छन् कि सत्य सापेक्ष हुन्छ ।

ओली अभिव्यक्ति सही कि गलत हो भनेर परीक्षण गर्ने लिट्मस पेपर यही सापेक्षित सत्यको अवधारणा हो ।

बाढीमा बगाइएका, पहिरोमा पुरिएका कैयौं नेपाली नागरिक बेपत्ता छन् । पृथ्वी राजमार्ग जेनतेन खुलेको छ तर बीपी राजमार्गमा हजारौं नागरिक पाइतालाबाट रगत आउने गरी हिंडिरहेका छन् । बलिया बांगा मानिसहरू मात्र होइन, सुत्केरी महिला, बच्चा बोकेका महिला, भारी बोकेका वृद्धहरू, बालबालिका आदि । उनीहरू भोकभोकै हिंडिरहेका छन् । अधिकांशले देशमा सरकार रहेको अनुभूति गर्न पाएका छैनन् ।

फिल्डका दृश्यहरू हृदयविदारक छन् । अनि यही पृष्ठभूमिमा अनावश्यक रूपमा भ्रमण लम्ब्याएर त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा ओर्लिएका प्रधानमन्त्री रातो कार्पेट टेक्दै विशिष्ट कक्षबाट प्रश्न गर्नेहरूतिर आक्रोश अभिव्यक्त गर्छन् । व्यङ्ग्य गर्छन् । रुख्खासुख्खा बोल्छन् ।

उनले भन्नपर्ने हो- ‘राज्यको अकर्मण्यताले नागरिकले भोग्नुपरेको जनधनको क्षतिप्रति म माफी माग्न चाहन्छु । जे हुनु भयो । हामी यस्ता घटनाबाट सिकेर अब यही गल्ती दोहोर्‍याउँदैनौं ।’

माफी माग्न त हिम्मत चाहिन्छ । फराकिलो छाती चाहिन्छ । जनताप्रति संवदेनशील हुने मन चाहिन्छ । जनतासँग डर मान्नुपर्छ । त्यसैले त हाम्रा प्रधानमन्त्रीले कम्युनिष्टहरूले भन्ने जस्तै ‘सामन्तवादी हठ वा जिद्दी’ प्रस्तुत गरे ।

हाम्रो प्रधानमन्त्रीलाई लाग्दो हो कि, ‘ओलीले पनि गल्ती गर्छ, कमजोरी गर्छ, गल्ती/कमजोरी गर्ने मान्छे कसरी म हुनसक्छ ?’

संसारका जति पनि कम्युनिष्टहरू ओरालो यात्रामा छन् उनीहरू विश्वास गर्थे/गर्छन् कि प्रश्न सोध्नेहरू सबै विरोधी हुन् र प्रश्न घुसपैठियाले मात्रै सोध्दैनन् । तर, प्रश्न गर्ने सबैभन्दा नजिकका मानिस हुनसक्छन् । आशा र विश्वास बोकेर पनि मानिसले प्रश्न गर्न सक्छन् न कि नफरत ।

प्रधानमन्त्री कुनै पार्टीको अध्यक्षको भूमिकामा साँघुरिनु हुँदैन । उनी त देशकै अभिभावक हुन् । विरोधको स्वर बोल्नेहरूलाई प्रतिस्पर्धीका रूपमा हेर्ने भन्दा पनि आफूलाई अभिभावकीय जिम्मेवारीमा देखाउन सक्नुपर्थ्यो ।

‘ढिलै भए पनि म आइपुगें । म भ्रमण छोट्याएर आउन नसक्नुको कारण यो हो । अब राहत र उद्धार थप रफ्तारमा अगाडि बढ्छ’ भनेर जनतालाई आश्वस्त तुल्याउन सक्नुपर्थ्यो ।

प्रधानमन्त्रीले सहजै भनिदिए, ‘पहिरो पूर्वसूचना दिएर जाँदैन । पहिरो गएपछि क्षति पुर्‍याउने नै भयो ।

अर्को एक प्रश्नमा प्रधानमन्त्रीको जवाफ थियो, ‘म कुनै भैँसी दुहुन गएर दूध लिएर आएको जस्तो होइन, म त्यहाँ हाम्रा विचार र समस्या राख्न गएको हो । राखियो ।’

तर, यही र यस्तै सन्दर्भमा सभ्य र विकसित देशका राष्ट्रप्रमुखहरूले नागरिकसँग क्षमायाचना गरेका कैयौं उदाहरण छन् । उनीहरूले अब राज्य पूर्ण सक्रिय रहने र भविष्यमा यस्तो गल्ती नगर्ने भन्दै नागरिकसँग क्षमा माग्छन् ।

तर प्रधानमन्त्री ओलीलाई कुनै गल्तीको अनुभूति छैन । यो उनको चिरपरिचित समस्या हो । आत्मविश्वास र हठ कहाँ व्यक्त गर्ने भन्नेमा उनी जहिले पनि द्विविधामा हुन्छन् ।

नेतृत्वलाई थाहा हुनुपर्ने हो कि यस्तो स्वभाव र शैलीले पीडित नागरिकमा निराशा र असुरक्षाको भावना बढ्छ । यसले नेतृत्व र जनताबीचको दूरी बढाउँछ । यस्तो अवस्थामा नेतृत्वले जनतासँगको सम्बन्ध सुधार गर्न र विश्वास पुनर्स्थापित गर्नका लागि प्रभावकारी कदम चाल्नुपर्छ।

तर प्रधानमन्त्रीको प्रस्तुतिबाट विपद्ले निम्त्याएको क्षति र वियोगले रन्थनिएका नागरिकमा नेतृत्वप्रतिको विश्वासमा गम्भीर धक्का लाग्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । विपद्को बेला नेतृत्वले देखाएको उदासीनताले जनतामा निराशा र आक्रोश पैदा हुन्छ नै ।

कसैले हाम्रो प्रधानमन्त्रीलाई सोधिदेओस्- विपत्तिको संवेदनशील समयमा कसरी असंवेदनशील अभिव्यक्ति दिन सक्नुभयो ?