खुल्दै खुलामञ्च (भिडियोसहित)

२९ साउन,काठमाडौं । लामो समयदेखि बन्द गरिएको राजधानीको खुलामञ्च अब सर्वसाधारणका लागि खुला हुने भएको छ । दुई वर्षदेखि पूर्ण रुपमा बन्द गरिएको खुलामञ्च एक महिनाभित्रै पुनः खुला हुने भएको हो ।

काठमाडौं महानगरपालिकाले १५ वैशाख २०७८ देखि खुलामञ्चमा सर्वसाधारण तथा सवारीसाधन प्रवेशमा रोक लगाएको थियो । तर, महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन)ले गत जेठमा खुलामञ्चको खोल्ने र त्यसको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मा महानगरका २७ र २८ वडालाई दिने निर्णय गरेका थिए ।

वडाको जिम्मेवारीमा आएपछि खुलामञ्च सबैको लागि र सधैँका लागि खुला गर्ने तयारी गरेको काठमाडौं २८ का वडाध्यक्ष भाइराम खड्गीले बताए ।

खुलामञ्चमा पहिले जसरी नै राजनीतिक कार्यक्रम, युवा, बालबालिका खेल्ने ठाउँ बनाउने उनले बताए । ‘अब खुलामञ्चमा कुनै सभा समारोह गर्न अवरोध हुँदैन, बिहान बेलुका फुटबल, भलिबल, क्रिेकट जे खेले पनि पाइन्छ । हामीले वृक्षारोपण गरेर चौरमा दुबो रोप्ने काम गरिरहेका छौ,’ खड्गीले अनलाइनखबरसँग भने ।

यसअघि चौरमा निर्माण भएको कंक्रिट ढलान, केही ठाउँको पीच अहिले महानगरको डोजर लगाएर हटाइरहेको उनले बताए ।

खुलामञ्च सञ्चालनको कार्यविधि बनाएर मर्निङ वाक, क्लबहरुको तालिम, विद्यार्थीको कार्यक्रम, राजनीतिक कार्यक्रम, खेलकौशल अन्य प्रयोजनका लागि खुला गर्ने बालेनका प्रमुख स्वकीय सचिव भूपदेव शाहले बताए ।

यो पनि पढ्नुहोस

खुलामञ्च : चौर मात्रै हैन, खुलापनको प्रतीक हो

पुरानो बसपार्कमा टावर बनाउन थालेपछि त्यहाँको बसपार्कलाई खुलामञ्चमा सारिएको थियो । २२ वैशाख २०७३ मा खुलामञ्चलाई अतिक्रमण गरी अस्थायी बसपार्कमा परिणत गरिएको थियो । ०७७ फागुनमा महानगरले खुलामञ्चबाट अस्थायी बसपार्क हटाउने निर्णय भएको थियो । त्यसलगत्तै १५ वैशाख ०७८ देखि महानगरले ताल्चा नै लगाएर खुलामञ्चलाई बन्द गरेको थियो ।

बालेन्द्र शाह काठमाडौंको मेयर बनेपछि गएको दशैं-तिहार अवधिभर चार पाङ्ग्रे सवारी पार्किङ गर्न केही समयका लागि खुलामञ्च खोलिएको थियो ।

बेसेमेन्ट पार्किङबाट ब्याक भयो महानगर

काठमाडौं महानगरपालिकाको गत आर्थिक वर्ष २०७९/०८० को बजेटमा वडा नम्बर ११ मा रहेको खुलामञ्चसँगैको जग्गामा ‘रिभर्स बोरिङ’ सहितको भूमिगत पार्किङका लागि आवश्यक पूर्वाधारको निर्माण गर्न सम्भाव्यता अध्ययन गरिने उल्लेख थियो । त्यहीअनुसार काठमाडौंले ५ हजार सवारी साधन अट्ने गरी बेसमेन्ट पार्किङको लागि अध्ययन सुरु गरेको थियो ।

खुलामञ्चको चउरको संरचना नबिग्रने गरी बेसमेन्ट पार्किङको संरचना बनाउने घोषणा गरेको थियो । चउरमा पानी रिचार्ज गर्ने पोखरी निर्माण गरेर खुलामञ्चमा आकाशबाट आउने पानी बग्न नदिने योजना पनि महानगरले बनाएको थियो ।

तर, खुलामञ्चमुनि संरचना बनाउने कुराको चर्को आलोचना भएको थियो । खुलामञ्च खुला हुनुपर्छ भन्दै अभियान्ताहरुले दैनिक आन्दोलन र प्रदर्शन गरेका थिए ।

१८ पुस २०७९ मा भूमिगत पार्किङ बनाउने निर्णयको विरोधमा रहेको स्थानीय बासिन्दा र सम्पदाप्रेमीले काठमाडौं महानगरपालिकाको कार्यालय बाहिर विरोध प्रदर्शनसमेत गरेका थिए । विरोधपछि मेयर बालेनले जनतासँग छलफल गरेर मात्रै निर्णय गर्ने बताएका थिए ।

काठमाडौं महानगरपालिकाकी उपप्रमुख सुनिता डंगोल र वडा नम्बर २७ र २८ का वडाध्यक्षहरु समेत भूमिगत पार्किङ बनाउने निर्णयको विरोधमा थिए । त्यसपछि मेयर बालेन भूमिगत पार्किङ बनाउने निर्णयबाट पछि हटे र खुलामञ्च व्यवस्थापनको जिम्मा दुई वडालाई नै दिए ।

यो पनि पढ्नुहोस

यसकारण बन्नुहुन्न खुलामञ्चमा भूमिगत पार्किङ

‘पहिले वडाध्यक्षज्यूहरुले नै भूमिगत पार्किङ बनाउने सुझाव दिनुभएको थियो, हामीले अध्ययन मात्रै गर्ने भनेका थियौं तर अब वडाध्यक्षहरुले नै निर्णय कार्यान्वयन नगर्न भनेपछि यो योजना अगाडि नबढेको हो । अब खुलामञ्चमा भूमिगत पार्किङ नबन्ने भएको छ,’ मेयर बालेनका प्रमुख स्वकीय सचिव भूपदेव शाहले भने ।

अब जनताको खुलामञ्च

लामो समयको संघर्षपछि खुलामञ्च सर्वसाधारणका लागि खुला हुन लागेकोमा खुशी व्यक्त गर्छन् ‘अकुपाइ टुँडिखेल’ अभियानका संयोजक विजय श्रेष्ठ । ‘खुलामञ्च कुनै सरकारको थिएन, जनताको थियो । तर, कहिले यसलाई बसपार्क बनाइयो, कहिले टहरामा व्यापार गर्ने थलो । अब फेरि जनताकै लागि खुल्ने भएको छ ,’ उनले भने ।

खुलामञ्च अब अफ्नै मौलिक स्वरुपमा फर्किन लागेको उनले बताए । अभियन्ताहरुको उपस्थितिमा खुलामञ्चमा डोजर चलाएर चौर मिलाउने काम भइरहेको उनले बताए । अभियन्ता सञ्जय अधिकारी भन्छन्, ‘टुँडीखेल राज्यको नियन्त्रणबाट मुक्त हुनुपर्छ भन्ने आवाजको सुनुवाइ भएको छ । यसलाई खुशीको रुपमा लिनुपर्छ ।’

अनेक प्रयासको बाबजुद बचेको काठमाडौंको मुटु

विगतमा खुलामञ्च रानीपोखरीदेखि त्रिपुरेश्वरसम्म फैलिएको थियो । तर, त्यसमध्ये अधिकांश भाग अहिले राज्यकै विभिन्न निकायले अतिक्रमण गरिसकेका छन् । राजा महेन्द्रको पालामा टुँडिखेलको खरीको बोटसहितको डबली मासेर बीच भागमा बारबेरसहित सैनिक मञ्च र रत्नपार्क बनाइएको थियो ।

बागबजारतर्फको टुँडिखेलमा नेपाल विद्युत प्राधिकरण र बसपार्क राखिएको नागरिक अभियन्ता डा.देवेन्द्रराज पाण्डे बताउँछन् । विशाल टुँडिखेल देखेका डा. पाण्डे भन्छन्, ‘त्यत्रो टुँडिखेल अहिले यत्रो भयो ।’

अतिक्रमणबाट बचेको सानो टुँडिखेलमा पनि राज्य तथा व्यापारीहरुले कब्जा गरिरहेका थिए । अघिल्ला मेयर विद्यासुन्दर शाक्यका पालामा खुलामञ्चभित्र ४५ भन्दा बढी व्यावसायिक सटर बनाइएको थियो ।

खुलामञ्च बन्द हुँदा काठमाडौं महानगरमा राजनीतिक कार्यक्रम गर्ने स्थानको समेत अभाव छ । ठूला राजनीतिक कार्यक्रमहरु सडक तथा चोकहरुमा हुने गरेका छन्, जसले सवारी व्यवस्थापन अस्तव्यस्त हुने गरेको छ ।

खुलामञ्च २०३६ सालको जनमत संग्रह घोषणासँगै राजनीतिक कार्यक्रम गर्ने थलो बनेको थियो । कुनै समय काठमाडौंको खुलामञ्च राजनीति गर्नेहरुका लागि ‘उर्बरभूमि’ नै थियो ।

यो पनि पढ्नुहोस

खुलामञ्चमा बाटो बिराउँदैछ काठमाडौं महानगर

२०३६ सालमा जनमत संग्रह घोषणा भएपछि बीपी कोइरालाले पहिलोपटक खुलामञ्चमा विशाल सभा आयोजना गराएका थिए । त्यो सभाबाट उनले जनमत संग्रहमा बहुदलका पक्षमा बहुमत आउने भन्दै पञ्चायती सरकारलाई दीर्घकालीन महत्वका निर्णयहरु नलिन र त्यसो भएमा बहुदल आएपछि बन्ने सरकारले बोक्न नसक्ने बताएका थिए ।

बीपीले भने जस्तो २०३६ सालको जनमत संग्रह बहुदल पक्षले त जितेन तर, खुलामञ्चमा राजनीतिक कार्यक्रमहरु गर्ने क्रम भने सुरु भयो । ०४६ सालको परिवर्तनपछि गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइरालाहरुले पनि खुलामञ्चमा उभिएर भाषण गरे ।

यो पनि पढ्नुहोस

महानगर खुलामञ्चको मालिक हैन, संरक्षक मात्रै हो

२०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनमा जनताको जित भएको घोषणा पनि यही खुलामञ्चबाट भएको थियो । बाह्रबुँदे सम्झौतापछि शान्ति प्रक्रियामा आएको तत्कालीन माओवादी र मधेश आन्दोलनबाट उदाएका मधेश केन्द्रित दलहरुले पनि पटक-पटक यही खुलामञ्च रोजेका थिए ।

संविधान निर्माणका क्रममा सानो वा ठूलो हरेक विचार समूह वा दललाई आफ्नो आवाज सुनाउने मञ्च बनेको थियो । तर, करिब एक दशक खुलामञ्च जनताका लागि बन्द हुँदा राजनीतिक कार्यक्रमहरु पनि तितरबितर हुने गरेका छन् ।

महानगरपालिले खुलामञ्च खोलेपछि त्यहाँ जनताको स्वतन्त्रता प्रस्फुटित हुने मात्रै होइन, राजनीतिकर्मीको आवाज गुञ्जित पनि हुनेछ ।

फोटो/भिडियोः आर्यन धिमाल