‘अमेरिकाले कडाइ गरेको कुरा थाहा नपाउँदा धेरै फर्किरहेका छन्’

नेपालबाट बाहिर जाने चाहने अहिले संस्कृति जस्तो भइरहेको छ । हुने खानेहरु अमेरिका, युरोप, जापान तिर जाने चलन छ । त्यहाँ जान नसक्नेहरु चाहिँ गल्फ कन्ट्रीतिर, नभए भारतसम्म जाने चलन छ ।

देशभित्र व्यापार, व्यवसाय र रोजगारी नभएर बाहिर जानु परिस्थिति सिर्जना भएको हो । यसमा देशको राजनीतिक, आर्थिक अवस्थाले प्रभाव पारेको देखिन्छ ।

नेपालको सन्दर्भमा भन्ने हो भने १९९० दुई वटा घटनाले तल्लो बाटोबाट अमेरिका वा युरोप जानेक्रम सुरु भएको देखिन्छ । त्यसमा माओवादी द्वन्द्व एउटा कारण देखिन्छ । देशमा जुन माओवादीको आन्दोलन भयो, त्यसमा मानिसहरु पिरोलिएको अवस्था थियो । त्यसले कतै जंगलतिर जानुपर्ने हो की भन्ने अवस्था सिर्जना गर्याे । त्यसबेला नेपालको आर्थिक अवस्थामा पनि कमजोर भइरहेको थियो । यो एउटा आन्तरिक कारण हो ।

बाहिर हेर्ने हो भने पनि द्वन्द्वको क्रममा पश्चिमा मुलुकहरुले नेपालीलाई खुकुलो बनाइदिएका थिए । त्यो बेला मानिसहरु माओवादी आन्दोलनको चपेटामा नपरुन् भनेर पश्चिमा देशहरुले सजिलै भिसा दिने र शरणार्थीका लागि खुकुलो बनाइदिएको अवस्था थियो ।

त्यो परिघटनाले पनि अवैध बाटोबाट अमेरिका, युरोप देशहरुमा जानेक्रम सुरु भयो । किनभने त्यहाँ गएर सजिलै बस्न पाउने स्थिति नभएको भए जोखिम मोलेर, लाखौं रुपैयाँ खर्चेर कोही जाने पनि थिएनन् । नेपालमा बसेका भुटानीहरुको अवस्था हेर्ने हो भने पनि त्यही हो । अझ नेपालीलाई नै नक्कली भुटानी बनाएर पठाएको घटना त छरपष्ट नै भयो ।

त्यो भनेको जहाँ जान चाहेको ती देशको नीतिले पनि नेपालीहरुलाई त्यहाँ जान आकर्षित गरेको देखिन्छ । अर्काे भनेको भूकम्पले पनि नेपालीहरुलाई पश्चिमा देशहरुले भिसा दिने सन्दर्भमा खुकुलो गरिदिएको देखिन्छ ।

अमेरिकाकै केसमा हेर्ने हो भने डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति हुनुअघि र पछिको अवस्था फरक छ । ट्रम्प राष्ट्रपति हुनु अघिको समयमा अवैध बाटोबाट अमेरिका पुग्न सस्तो र सहज थियो ।  अमेरिकाले पनि सजिलै ‘बेलिङ’ गरिदिएको अवस्था थियो । त्यो विन्दुसम्म धेरै मानिसहरु सहज तरिकाले अमेरिका गए । त्यसले जानेहरुलाई पनि सजिलै गइहालिन्छ भन्ने बुझाइ भयो । पछि ट्रम्प आएपछि त्यहाँको नीतिमा कडाइ गरियो । अवैध रुपमा अमेरिका गएकाहरुलाई महिना–वर्ष दिनसम्म डिटेन्सन् सेन्टरमा राख्ने र फर्काइदिनेक्रम सुरु भयो ।

गाउँघरमा भने पहिले–पहिले अमेरिका छिरेको र राम्रो कमाएको देखेर अरुलाई अमेरिका पठाउने रहर नै चल्न सुरु भइसकेको थियो । त्यो देखेर अमेरिका सजिलै छिर्न सकिन्छ भन्ने हाम्रो बुझाइ भयो । तर अमेरिकाको इमिग्रेसनको नीति परिवर्तन भइरहेको धेरैलाई थाहै छैन । एजेन्टहरुलाई पनि त्यो कुरा थाहा हुँदैन । उनीहरु ललाइ–फकाइ गरी जसरी भए पनि पठाउन खोज्छन् ।

अहिले अमेरिकाको इमिग्रेसनको परिवर्तन भइरहेको नीतिबारे धेरैलाई अवगत नहुँदा गएकाहरु  समस्यामा परिरहेका छन् । अमेरिकाको बदलिँदो नीतिका कारण अहिले डिटेन्सन् बसेर थुप्रै फर्किरहेका छन् । एकदमै कम संख्यामामात्र त्यहाँ बस्न पाएका छन् । कति त बोर्डर नै क्रस गर्न नसकेर फर्केका पनि छन् । अहिले क्रमशः अरु देशहरुले प्रतिबन्ध लगाउँदै गएका छन् ।

पहिले–पहिले त सिधै म्याक्सिको, पनामाको भिसा लागेर जान्थे । त्यो गर्दा धेरै देश भएर हिँड्नु पर्दैनथ्यो । तर अहिले त २२–२३ वटा देशहरु पार गर्नुपर्ने अवस्था छ । त्यहाँ प्रत्येक देशहरुमा बोर्डर क्रस गराउन एजेन्टहरु हुन्छन्, उनीहरुले पैसा लिएर विभिन्न देशको बोर्डर पार गराउने काम गर्छन् । ती एजेन्टहरु भरपर्दा, विश्वासिला हुँदैनन् । उनीहरुले लुट्ने, ठग्ने, बन्धक बनाउने र शोषण गर्ने गर्छन् । त्यति हुँदा पनि अवैध बाटोबाट अमेरिका जान खोज्ने क्रममा कमी आएको छैन ।

एजेन्टहरुले पनि यसमा धेरै लाभ हुने थाहा पाइसकेपछि सक्रिय भएका छन् । यो जालो कस्तोसम्म छ भने साउथ अमेरिकामा बसेर काम गर्ने नेपाली एजेन्टहरु पनि छन् । कतिपय अमेरिकामा बसेर पनि यस्तो काम गरिरहेका छन् ।

रोचक कुरा त के छ भने यसरी अमेरिका जान चाहने मान्छेहरु दुई किसिमका छन् । त्यसमा एउटा सम्पन्न परिवार छ, जो लाखौं रुपैयाँ खर्च गरेर आफू वा आफ्नो सन्तानालई अमेरिका पठाउन चाहन्छ । अर्काे चाहिँ आर्थिक हैसियत नभएकाहरु, जोसँग लाखौं खर्चेर पठाउने पैसा हुँदैन, उनीहरुलाई छरछिमेक र आफन्तले पैसा हालिदिएर पठाइदिएको अवस्था पनि छ । यसले पनि लाखौं पैसा खर्चेर अमेरिका जान नसक्नेहरुलाई अवैध बाटोबाट अमेरिका जान प्रेरित गरिरहेको छ ।

तर अहिले अमेरिकाको इमिग्रेसन नीति परिवर्तन भइरहेको छ, साउथ अमेरिकाका देशहरुले पनि यसमा कडाइ गरिरहेका छन् । पहिले सजिलै भिसा दिने देशहरुले अहिले प्रतिबन्ध लगाएका छन् । त्यसैले अहिले अमेरिका छिर्न पहिले जस्तो सजिलो छैन । यो कुरा नबुझी धेरै मान्छे जाँदा दुख पाउने गरेका छन् ।

(श्रम आप्रवासी मामलामा अध्ययन गर्ने सोसल साइन्स बहाका सहायक निर्देशक डा. जीवन बानियासँग गरिएको कुराकानीमा आधारित ।)