+

‘मुगुमा मैले जे देखें, जो नदेख्नुपर्थ्यो’

२०८१ जेठ  ६ गते १४:५६ २०८१ जेठ ६ गते १४:५६
‘मुगुमा मैले जे देखें, जो नदेख्नुपर्थ्यो’

हालैको साता हामी मुगु पुगेका थियौं । त्यहाँ नाक, कान, घाँटीको शिविर सञ्चालन हुँदै थियो । शिविरमा गाउँलेहरुको पंक्ति देख्दा लाग्थ्यो, यहाँ भएभरका मान्छे रोगी छन् । उनीहरु लामो बाटो हिंडेर आएका थिए र उत्तिकै लामो पंक्तिमा उभिएका थिए । यसरी उभिएकामध्ये धेरैलाई कानको समस्या थियो । त्यो पनि सामान्य होइन, शल्यक्रिया नै गर्नुपर्ने अवस्थाका ।

बुढापाका र वयस्क मात्र होइन, साना बालबालिकामा पनि कानको जटिल समस्या देखियो । उनीहरुमा त्यो समस्या जन्मजात आएको होइन । बरु सरसफाइको अभावमा त्यस्तो भएको पाइयो ।

एउटा बच्चा, जो कानको जटिल समस्या बोकेर बाँचिरहेका छन् । न उनीहरुले कहिल्यै चिकित्सक भेटेका छन्, न कहिल्यै अस्पताल देखेका छन् । त्यही कारण कान सुन्ने क्षमता गुमाइसक्दा पनि उनीहरु चुपचाप बसिरहेको पाइयो । अर्थात् बहिरोपन हुनु उनीहरुलाई सामान्य जस्तै लागिरहेको थियो ।

खासमा अहिलेको विश्वमा नाक, कान, घाँटीको समस्या यतिविघ्न नदेखिनुपर्ने हो । किनभने सामान्य सचेतना वा सतर्कता अपनाए नाक, कान, घाँटीको समस्या आउँदैन । विकसित मुलुकमा त यस्तो समस्या शून्य बराबर छ । तर हामीकहाँ धेरैजसो मान्छे यही समस्या झेल्न बाध्य छन् ।

त्यो दुई दिने शिविरमा पाँच सय बढी बिरामीको जाँच तथा उपचार गरियो । त्यसमध्ये ५० जना त यस्ता थिए, जसको शल्यक्रिया गरिएन भने श्रवण क्षमता नै गुमाउने स्थिति छ । शिविरबारे थाहा नपाएका, आउन नचाहेका वा नसकेका पनि कति थिए होलान् ।

यति सानो जनसंख्यामध्ये त्यति धेरैलाई कानको समस्या हुनु भनेको सामान्य हुँदै होइन ।

शल्यक्रिया गर्नै डराए

सामान्य रेखदेख गरियो भने कानको समस्या नै हुँदैन । तर हाम्रा सानोतिनो खेलाँचीले कानमा समस्या आउँछ । यसरी समस्या सुरु भएपछि रोगको प्रकृति हेरेर सामान्य वा जटिल किसिमको उपचार गरिन्छ । कतिमा औषधिले निको हुन्छ भने कतिलाई शल्यक्रिया गर्नुपर्छ ।

कानको समस्या सामान्य भएपनि त्यसको उपचार गरिएन भने त्यो यति जटिल बन्न सक्छ कि जसले मस्तिष्कलाई संक्रमित गराउने जोखिम हुन्छ ।

मुगुमा भेटिएका बिरामीमध्ये यस्तै जोखिमवर्गमा रहेकालाई हामीले निःशुल्क शल्यक्रियाका लागि बोलायौं । शल्यक्रियाका लागि कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा व्यवस्था मिलाइएको थियो । बसमा चढ्दा त्यहाँ आवतजावत गर्न सात घण्टा लाग्छ ।

हामीले बोलाएका बिरामीलाई ‘सित्तैंमा उपचार गर्छौं’ भनेका थियौं, तर उनीहरु आएनन् । उनीहरु नआउनुमा दुईवटा कारण थियो । एक त आउने जाने खर्च नै नभएर । अर्को चाहिं कानको समस्या ठूलो कुरा होइन भनेर ।

कानको शल्यक्रिया गरेर के हुन्छ ? निको हुन्छ ? त्यसपछि के–कसरी औषधि गर्ने ? भन्ने कुरामा उनीहरु दुविधाग्रस्त थिए । उनीहरुले न त शल्यक्रियामा विश्वास गरेका थिए, न कानको समस्याले निम्त्याउन सक्ने जटिलताबारे नै सोचेका थिए ।

शल्यक्रिया गरेपछि लामो समय आराम गर्नुपर्छ भनेरसमेत उनीहरु डराएका रहेछन् । किनभने धेरैजसोको अवस्था काम नगरी खानै नपुग्ने छन् । उपचार गर्ने, आरम गर्ने स्थिति पनि छैन ।

‘कानको शल्यक्रिया गरेपछि दुख्ने, चिलाउने, पिप र रगत आउने समस्या बन्द हुन्छ । फेरि राम्ररी सुन्न सकिन्छ’ भनी सम्झाइबुझाई गर्न निकै गाह्रो भयो । यो कुरा बुझेका २० जना वयस्कलाई अस्पताल आए । उनीहरुको शल्यक्रिया गरियो ।

तर मन हलुंगो भएन । किनभने थुप्रै बालबालिका थिए, जसको शल्यक्रिया गर्नैपर्ने थियो । शल्यक्रिया गर्न ल्याइएन । शिविर सकेर काठमाडौं फर्कंदै गर्दा यही कुराले मन अमिलो भइरह्यो ।

कानको जाली फाटेको छ, जडीबुटी खाइरहेका छन्

शल्यक्रिया गर्नुपर्ने जति पनि बिरामी आएका थिए, उनीहरुले सामान्य लापरवाहीले कान बिगारेका थिए । कहिलेकाहीं कानमा पानी पस्छ, संक्रमण हुन्छ । दुख्ने, चिलाउने हुन्छ । यस्तो अवस्थामा के गर्नुपर्छ भन्ने उनीहरुमा ज्ञान भएन । त्यही कारण कान चिलायो, दुख्यो, पिप आयो भने घाँसपात (जडीबुटी)को पातबाट रस निकालेर हाल्ने गरेको पाइयो ।

त्यस्तै कान चिलायो भने कोट्याउने र घाउ नै बनाउने गरेको पाइयो । यसरी कोट्याउने क्रममा जाली फाट्ने र जाली फाटेपछि फेरि झारपातको रस हाल्ने गरेका रहेछन् ।

यस किसिमको लापरबाहीले कान जस्तो संवेदनशील अंगमा जटिल समस्या ल्याउने नै भयो । समस्या जटिल भएपछि पनि उनीहरु अस्पताल वा उपचार खोज्न गएनन् ।

कानमा जथाभावी तेल, झोल हाल्नु हुँदैन भन्ने सामान्य सचेतना पनि उनीहरुमा छैन । यसो हुनुमा अज्ञानता त हो नै । त्यससँगै उपचारको सहजता नहुनु, अस्पतालको पहुँच नहुनु, उपचार खर्चको अभाव हुनु मुख्य कारण हो ।

रोगले ग्रस्त छ सिंगो गाँउ

धेरैलाई लाग्न सक्छ, मुटुदेखि अन्य रोगको जोखिम समुदायमा बढी छ । तर विकट क्षेत्रमा जाँदा कान पाक्ने जस्ता समस्या बढ्दो देखिए ।

कानकै समस्या लिएर आउनेको संख्या देख्दा हाम्रा चिकित्सक टोली अचम्ममा परेको थियो । यो त एउटा मात्र रोग भयो । यस्ता कति रोग होलान्, जो शिक्षा र अस्पतालको पहुँच नभएकै कारण पालेर बस्न बाध्य छन्, दुर्गम क्षेत्रको नागरिक । उनीहरुलाई आधारभूत आवश्यकता गाँस, बाँस र कपास पुर्‍याउन धौ-धौ छ । यस्तो ठाउँमा रोग लागिहाले उपचार कताबाट पाउने ? न त अस्पतालसम्म जाने खर्च छ, न त अस्पताल जानुपर्छ भन्ने सचेत नागरिक ।

यो शिविर मेरो लागि पहिले होइन । यसअघि पनि थुप्रैपटक विकट क्षेत्रमा सेवा दिने मौका पाएँ । तर समस्या घट्नुभन्दा बढी बढेको छ । कानमा समस्या आए के गर्ने ? कानको हेरचाह कसरी गर्ने ? यससम्बन्धी ज्ञान भएकालाई पनि उपचार विधि थाहा नहुनाले ग्रामीण भेगमा कानका बिरामी बढ्दो देखिन्छन् ।

उपचारभन्दा रोकथाम महत्वपूर्ण

हाम्रो स्वास्थ्य सेवा ग्रामीण र दुर्गम भेगमा पुगेकै छैन । त्यहाँ बस्ने गरिब मान्छेहरु रोगैरोगले थलिएका छन् । रोग बोकेरै सकिनसकी जीवन गुजारा गरिरहेका छन् ।

स्वास्थ्य सेवा पाउनु वा निरोगी जीवन बाँच्न पाउनु सम्भवत: हरेक मुलुकका नागरिकको आफ्नो हक हो । तर उनीहरुले त्यस्तो हक पाएका छैनन् ।

अज्ञानता र गरिबीले गर्दा सहरमा उपचार गराउन कठिन छ । चिकित्सक चिनेका छैनन्, अस्पताल जाने खर्च छैन । आफ्नो पायक पर्ने क्षेत्रमा स्वास्थ्य संस्था वा अस्पताल छैन । चिकित्सक छैन । त्यही कारण उनीहरु रोगी शरीर लिएर बाँच्न बाध्य छन् ।

दुर्गम भेगका बासिन्दालाई उपचार भनेको आकाशको फल जस्तै छ । उनीहरुलाई कसरी निरोगी र स्वस्थ जीवन बाँच्न सहुलियत दिने ? यसमा राज्य गम्भीर हुनैपर्छ ।

अहिले नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीमा धेरै सुधार आइसकेको छ । सहरमा सुविधाजनक अस्पतालहरु खुलेका छन्, हरेक रोगको उपचार नेपालमै हुन थालेको छ । तर पनि विकट भेगको अवस्थामा भने उल्लेखनीय सुधार हुन सकेको छैन ।

मलाई लाग्थ्यो, विकट क्षेत्रमा उपचारको अभावले सानो रोग ठूलो बनिरहेको छ । तर होइन । उनीहरुमा रोगबारे जानकारी नहुँदा समस्या बढिरहेको छ ।  त्यसैले अबका दिनहरुमा समस्या आउन नदिनका लागि अभिमुखीकरणका कार्यक्रम लाने तयारी गर्नेछु ।

अभिमुखी कार्यक्रममा स्वास्थ्यमा के कस्ता समस्या हुनसक्छन् ? कसरी हेरचाह गर्ने ? समस्या भए के गर्ने ? जस्ता शिक्षा दिनु आवश्यक रहेको देखिन्छ ।

सरकारले पनि रोग लागेपछि उपचार भन्दा अभिमुखीकरण कार्यक्रमका योजनाहरु गाउँगाउँका स्कुल, महिला समूह, स्वास्थ्यचौकी जस्ता स्थानमा लिएर जानुपर्छ ।

(मुगुको खत्याड गाउँपालिका र लामो समयदेखि मुगुमा स्वास्थ्य, शिक्षा र सरसफाइमा काम गर्दै आएको गैरसरकारी संस्था ब्याक टु लाइफको आयोजना र कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको सहकार्यमा डा. केसीको नेतृत्वमा काठमाडौंबाट गएको चिकित्सकको टोलीले शिविर सञ्चालन गरेको थियो ।)

ग्रामीण स्वास्थ्य डा.अरुण केसी नाक कान घाँटीरोग मुगु
डा. अरुण केसी
लेखक
डा. अरुण केसी
नाक, कान, घाँटीरोग विशेषज्ञ

डा. केसी वीर अस्पतालको नाक कान घाँटीरोग विभागमा कार्यरत छन् । उनले सीएमएस र एमएस गरेका छन् । उनको मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर ६४१४ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?