‘आरोहणको रोयल्टीले सगरमाथाको सरसफाइ धान्न मुस्किल छ’

सगरमाथामा फोहोर कति छ भन्ने ठ्याक्कै अनुमान गर्न सकिन्न । यतिबेला सफा गरेर आएकै ठाउँमा अर्कोपालि जाँदा आइसको मूभमेन्ट भएर पुरानो फोहोरहरू देखा पर्न थालिसकेका हुन्छन् । तलको फोहोर माथि आइसकेको हुन्छ ।

मैले यही २१ मे २०२४ मा सगरमाथा आरोहण गरेको थिएँ । यसअघि पनि म व्यवस्थापनको कामका लागि क्याम्प २ र ३ सम्म गइराख्थें । पहिले र अहिले धेरै फरक देखिन्छ । पहिले एकदमै धेरै जहाँ पायो त्यहीं फोहोर देखिन्थ्यो ।

कहिलेकाहीं त ककनीतिर जाँदा देखिने जस्तै फोहोरहरू त्यहाँ देखिन्थ्यो । अहिले धेरै कम भए जस्तो महसुस हुन्छ । त्यहाँ हुने भनेको टेन्ट, टेबुल, चियर, भाँडाकुँडा यत्रतत्र छरिएका देखिन्छन् । पछिल्लो समय सिसाको बोतल, रबर, प्लास्टिकहरू हुन्थे ।

सरसफाइ अभियान चलाउँदा कस्तो गाह्रो हुँदोरहेछ भने कतिपय ब्लू आइसमा टाँसिएको हुँदोरहेछ, त्यस्तोमा निकाल्न मुस्किल पर्छ । आइसभित्र फोहोर जमिसकेको हुन्छ, कि त पानी तताएर निकाल्नुपर्‍यो । त्यसलाई निकाल्न पनि गाह्रो हुन्छ ।

क्याम्प ३ मा केही फोहोरहरू देखिन्छन् । क्याम्प ४ मा फोहोरहरू आइसमा टाँसिएको देखिन्छ । क्याम्प ४ मा मुख्य समस्या भनेको अक्सिजन हो । विना अक्सिजन उभिन पनि सकिंदैन, हिंडडुल पनि गर्न सकिंदैन । प्रयोग भइसकेका अक्सिजनहरू पनि त्यत्तिकै फ्यालिएका छन् त्यहाँ । सातु खाने र विदेशीलाई नुडल्स पकाउने बाहेक अरू उपाय हुँदैन ।

धेरै पहिलेदेखि आइसमा टाँसिएर बसेको फोहोरहरू यहाँ छ । धेरैपछि सरसफाइ अभियान भइरहँदा पनि जति खोतल्दा पनि फोहोर देखिन्छ । यसपालि हामीले मुख्य प्राथमिकता मृत शरीर ल्याउनलाई दिएका थियौं । पाँच वटा मृत शरीर ल्यायौं ।

त्यो निकाल्ने क्रममा मृत शरीरको अवस्था के छ भनेर हेर्न जानुपर्ने थियो । त्यहाँ हेर्न जाँदा अरूले सोचे जस्तो चिम्टी वा अरू कुराले चेपेर ल्याउन सक्ने अवस्था पनि थिएन । किनभने, शरीर पनि आइसभित्र हुन्थ्यो ।

यसरी त्यहाँको फोहोरलाई पानी नै पोखाएर मेल्ट गराउनुपर्छ । कि त दुई तीन दिन घाम लाग्यो भने मात्र फोहोर आफंै देखिन्छ । अर्को के देखियो भने मान्छेले जहाँ टेन्ट टाँग्ने ठाउँ छ, त्यहाँमुनि हिउँ छ, त्यसदेखि तल फोहोर पनि छ । टेन्ट उठाएपछि आइसको मात्रा मेल्ट हुँदा फेरि फोहोर देखिन्छ ।

सरसफाइ अभियान चलाउँदा मैले यो समस्या देखेको हुँ । अहिलेसम्म सगरमाथाबाट ल्याएको फोहोर भनेको क्याम्प ४ सम्मको हो । यहाँ भएको फोहोर निकै पहिलेदेखिकै हो । किनभने, पछिल्लो दशकमा भने खुम्बु आइस फल क्रस गरेर जानेले ८ किलो फोहोर ल्याउनै पर्ने प्रावधान सरकारले लागू गरेको छ ।

एउटा मृत शरीर निकाल्न शेर्पा दाजुभाइलाई ११ घण्टा लाग्यो । एउटा मृत शरीर ३० वर्षभन्दा पुरानो थियो, ७९०० मिटरमा । शरीर आइसभित्र थियो, त्यहाँबाट शरीरलाई निकालेका थियौं । ज्याकेटको आधारमा ३० वर्षभन्दा पुरानो होला भन्ने अनुमान गरिएको हो ।

चार वटा मृत शरीर अहिले त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा छन् । एउटा मानव कंकाल छ । जम्मा पाँच वटा ल्याएको हो । अक्सिजन मास्क लगायतका आधारमा त्यो शेर्पाको हो भन्ने अनुमान गरेका छौं । यो क्याम्प ४ बाट ल्याएका थियौं । यो अलि पर थियो, तर बाटोमा नेगेटिभ भयो भनेर साइड लगाएका रहेछन् ।

लोत्से हिमालको चुचुरोको ५ मिटर तलबाट एभरेष्टको क्याम्प टु सम्म ल्याउनलाई ३७ घण्टा लागेको थियो । एभरेष्टको बाल्कोनी (८,४०० मिटर) बाट तल ल्याउन १७ देखि १८ घण्टा लागेको थियो । तान्न मात्रै एक÷डेढ घण्टा लागेको थियो । त्यो पनि स्केटमा हालेर ल्याउनुपर्ने हुन्छ ।

एक जना बराबर तीनदेखि चार वटा अक्सिजन चाहिन्छ । एक बोतल भनेको पाँच किलो हुन्छ । एक बोतल पनि सहजै ल्याउन मिल्दैन ।

अहिलेकै स्थितिमा हेर्दा अझै १० वर्षभन्दा बढी लाग्छ, सगरमाथा सफा गर्न । अहिले क्याम्प टुसम्म ५० प्रशितसम्म क्लियर भइसक्यो । यो अवस्थामा क्याम्प ४ लाई मात्र टार्गेट गरेर सफा गर्नुपर्छ भन्ने मलाई लाग्छ ।

हरेक वर्ष क्याम्प वाइज प्रायोरिटी दिंदा राम्रो हुन्छ कि ? कतिपय अवस्थामा एउटाले फोहोर गर्‍यो अर्कोले सफा गरिहाल्छ भन्ने सोचाइले पनि हुँदैन । एकदम चेतना फैलाउनुपर्‍यो कि यस्तो हुँदा यस्तो किसिमको असर पर्छ भनेर ।

सगरमाथा सफाइ एकदमै खर्चिलो छ । सगरमाथामा आएको रोयल्टीबाट मात्रै यो सरसफाइ धान्न मुस्किल पर्छ । अहिले पर्यटन ऐन पनि नयाँ आउन खोजिरहेको छ । त्यसबाट पनि धेरै कुराहरू सम्भव होला । सरसफाइका लागि भनेर छुट्टै रकम लिने हो कि त्यसबारेमा पनि अब सोच्नुपर्छ ।

अहिले फोहोर बापत आरोहीले ४ हजार डलर डिपोजिट गर्नुपर्छ । ८ किलो फोहोर सगरमाथा प्रदूषण नियन्त्रण समितिलाई बुझाएपछि पाइने कागजका आधारमा त्यो पैसा फिर्ता आउँछ ।

आरोहीबाट सरसफाइ सम्बन्धी निश्चित ५००, ३०० डलर अथवा कति भनेर तोकेर सरसफाइका लागि छुट्टै उठाउँदा पनि सहज हुन्थ्यो । विश्वमा जुनसुकै ठाउँमा हिमालमा रेन्जर पठाउँछ । अमेरिकाको डेनालीमा एउटा टिममा एउटा रेन्जर खटाएको हुन्छ । त्यो भनेको करारमा कोही सैनिक पृष्ठभूमिको मानिस माउन्टेन गाइड हुन्छन् । ऊ टिमसँगै माथि जान्छ, तल फोहोर ल्यायो, ल्याएन । सरसफाइ गर्‍यो गरेन भन्छ । त्यसले हेरेर फर्किने वित्तिकै डकुमेन्ट दिन्छ ।

चीनतिर हेर्ने हो भने पनि यहाँको जस्तो लियाजन अफिसरको भीड हुँदैन । फेरि नेपालमा लियाजन अफिसर सबै बेसक्याम्पमसम्म पनि पुग्ने होइनन् । अहिले हिमालमा हेलिकप्टर र ड्रोनको समस्या छ । अहिले पनि हेलिकप्टर ग्राउण्डेड भइराख्छन् । अवैध रेस्क्यू, क्याम्प टुमा अनियमित हेलिकप्टर उडान अवतरण भयो भनेर पनि प्रश्न उठिराखेको छ ।

यसपालि सगरमाथाबाट फोहोर संकलन गर्न ड्रोनको पनि प्रयोग भएको थियो । खुम्बु पालिकाले २०० किलो जति फोहोर, भर्‍याङ र खुम्बु आइसफलमा भएका डोरीहरूलाई आधार शिविरसम्म झारेको थियो ।

उहाँहरूले बेसक्याम्पबाट तीन वटा अक्सिजनका बोतललाई क्याम्प १ सम्म पुर्‍याउन सफल हुनुभएको थियो । यो पूर्ण रूपमा कार्यान्वयनमा जाने हो भने धेरै सजिलो हुन्छ ।

अहिले पूर्णतः कसरी आरोहणलाई सहज बनाउने भन्नेतिर मात्रै ध्यान देखिन्छ । सगरमाथामा आरोहीको भीडले पारेको प्रभाव, मानवीय गतिविधिले पारेको असरबारे धेरैले सोचेको देखिन्न । त्यसैले अब सगरमाथाबारे फरक तरिकाले पनि सोच्न थाल्नुपर्छ ।

(आरोही तथा पर्वतारोहण व्यवसायी शेर्पासँग अनलाइनखबरकर्मी गौरव पोखरेलले गरेको कुराकानीमा आधारित ।)

यो पनि पढ्नुहोस

सगरमाथामाथि असीमित व्यापारः गतिलो सरकारी निर्णयको पर्खाइ

यो पनि पढ्नुहोस

‘आरोहीको भीडले सगरमाथामा देखिने असर पारिरहेको छ’