जेन-जेडलाई राजनीतिमा कसरी जोड्ने ?

नेपाली विद्यार्थी अहिले ठूलो चुनौतीको सामना गरिरहेका छन्। बेरोजगारीको दर १९.४ प्रतिशत (नेपाल तथ्याङ्क विभाग, २०२३) छ भने प्रति वर्ष हजारौं युवा रोजगारीको खोजीमा विदेशिन्छन्। यसका साथै, शिक्षाको गुणस्तरमा कमी, मानसिक स्वास्थ्य समस्या र डिजिटल जीवनशैलीले युवा पुस्तालाई परम्परागत राजनीतिबाट टाढा राखेको छ। यस्तो अवस्थामा, विद्यार्थी सङ्गठनले आफ्नो भूमिका पुनःपरिभाषित गर्नु जरूरी छ।

यो लेखमा नेपाली विद्यार्थीको समस्या समाधान गर्ने सिर्जनात्मक उपायहरू, ब्रेन ड्रेन रोक्ने रणनीति र जेन-जेडलाई राजनीतिमा संलग्न गराउने नयाँ दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्न खोजिएको छ।

जेन–जेडलाई राजनीतिमा जोड्ने नयाँ दृष्टिकोण

जेन-जेडको पुस्ता डिजिटल माध्यममा सक्रिय छ। यो पुस्ताले डिजिटल प्लाटफर्म र सोसल मिडियामा पहुँच बढाउँदै लगेको छ। नेपालमा ७० प्रतिशतभन्दा बढी युवा इन्टरनेट प्रयोगकर्ता छन् (नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरण, २०२३)। तर उनीहरू परम्परागत राजनीतिबाट टाढा छन्। विद्यार्थी सङ्गठनले युवालाई राजनीतिमा जोड्न डिजिटल माध्यमलाई रणनीतिक रूपमा प्रयोग गर्न सक्छन्।

उदाहरणका लागि, सोसल मिडियामा नीति आधारित अभियान चलाएर शिक्षा ऐन संशोधन, छात्रवृत्ति विस्तार र युवा उद्यमीलाई प्रोत्साहन गर्न लबिङ गर्न सकिन्छ। यसका साथै, ई-फोरम र वेबिनार मार्फत ग्रामीण र शहरी विद्यार्थीबीच संवाद बढाउन सकिन्छ। डिजिटल प्रतिवेदन र ई-पेटिसन मार्फत सरकारी नीतिहरूमा विद्यार्थीको प्रतिक्रिया पेश गर्न सकिन्छ। यसले विद्यार्थीलाई राजनीतिमा संलग्न गराउन मद्दत गर्छ।

ब्रेन ड्रेन रोक्ने रणनीति न

नेपालबाट प्रति वर्ष ३ लाख भन्दा बढी युवा विदेशिन्छन् (अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन, २०२२)। यसलाई रोक्न विद्यार्थी सङ्गठनहरूले स्थानीय उद्यमलाई प्रोत्साहन गर्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, युवा स्टार्टअपहरूलाई सहयोग गर्ने इन्क्युबेटर कार्यक्रम स्थापना गर्न सकिन्छ। यसका साथै, कौशल विकास कार्यक्रमहरू आयोजना गरी युवालाई आधुनिक प्रविधि, कृत्रिम बुद्धिमत्ता र डिजिटल मार्केटिङमा प्रशिक्षण दिन सकिन्छ। विद्यार्थी सङ्गठनले सरकारसँग संवाद गरी युवालाई नेपालमै रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्ने नीतिहरू लागू गर्न दबाब दिन सक्छन्।

मानसिक स्वास्थ्य र जीवनशैली

जेन-जेडको जीवनशैली डिजिटल, तनावपूर्ण र प्रतिस्पर्धात्मक छ। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार, नेपालमा २० प्रतिशत युवा विभिन्न मानसिक स्वास्थ्य समस्याबाट पीडित छन्। विद्यार्थी सङ्गठनहरूले यसलाई सम्बोधन गर्न क्याम्पसमा काउन्सेलिङ सेवा, मेडिटेसन कार्यक्रम र तनाव व्यवस्थापन कार्यशाला आयोजना गर्न सक्छन्। यसका साथै, युवालाई कला, साहित्य र खेलकुदमा संलग्न गराउने कार्यक्रम स्थापना गर्न सकिन्छ। शैक्षिक दबाबलाई कम गर्ने नीतिहरूको माग गर्न सकिन्छ।

विद्यार्थी सङ्गठनको नयाँ भूमिका

विद्यार्थी सङ्गठनहरूले आफ्नो भूमिका प्रदर्शन र विरोधभन्दा बढी समाधानमा केन्द्रित गर्नुपर्छ। सहकार्यात्मक नेतृत्व अपनाएर विद्यार्थी, शिक्षक र सरकारबीच सहकार्य बढाउन सकिन्छ।

पारदर्शी र जवाफदेही कायम गरी सङ्गठनका गतिविधि र वित्तीय व्यवस्थापन सार्वजनिक गर्न सकिन्छ। स्थानीय समुदाय आधारित परियोजनाहरूमा विद्यार्थीलाई संलग्न गराउन सकिन्छ।

शिक्षा र रोजगारी

शिक्षा र रोजगारी नेपाली युवाको मुख्य चिन्ता हो। विद्यार्थी सङ्गठनहरूले शिक्षा ऐन संशोधन गरी निजी शिक्षण संस्थानको मनोमानी शुल्क नियन्त्रण गर्न सक्छन्।

यसका साथै, इन्टर्नशिप र प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजना गरी विद्यार्थीलाई व्यावसायिक प्रशिक्षण र इन्टर्नशिपका अवसर प्रदान गर्न सकिन्छ। सार्वजनिक शिक्षा सुधार्ने अभियान चलाएर सरकारी विद्यालयहरूको अवस्था सुधार्न सकिन्छ।

सिर्जनात्मक प्रतिरोध

विद्यार्थी आन्दोलनले हिंसात्मक प्रदर्शन छाडेर सिर्जनात्मक प्रतिरोधमा ध्यान दिनुपर्छ। कला र संस्कृति मार्फत अभियान चलाएर युवाको आवाज उठाउन सकिन्छ। प्रविधि आधारित समाधानहरू विकास गरी सामाजिक समस्याहरू समाधान गर्ने मोबाइल एप र वेब प्लेटफर्म सिर्जना गर्न सकिन्छ। शान्तिपूर्ण संवाद गरी सरकार र नीतिनिर्माताहरूसँग युवाको मागहरू पूरा गर्न सकिन्छ।

निष्कर्ष

२१औँ शताब्दीमा नेपाली विद्यार्थीले सामना गरिरहेका चुनौती समाधान गर्न विद्यार्थी सङ्गठनहरूले आफ्नो भूमिका पुनःपरिभाषित गर्नुपर्छ। जेन-जेडलाई जोड्ने, ब्रेन ड्रेन रोक्ने र युवाको जीवनशैलीलाई सम्बोधन गर्ने नयाँ दृष्टिकोणहरू आवश्यक छ।

विद्यार्थी सङ्गठनहरूले सहकार्य, सिर्जनात्मक र डिजिटल सशक्तीकरणको माध्यमबाट युवाको आवाजलाई प्रभावकारी बनाउन सक्छन्। युवा शक्तिलाई सही दिशा दिने हो भने, नेपालले विश्वमै आफ्नो पहिचान बनाउन सक्छ।

(पौडेल काठमाडौं विश्वविद्यालय, विद्यार्थी अधिकार र युवा नीतिका अध्ययनकर्ता हुन्।)

यो पनि पढ्नुहोस

जेन बेटा : अहिलेसम्मकै कान्छो पुस्ताको जीवन कस्तो हुनेछ ?