‘ग्रामर गुरु’, जसको किताब विद्यार्थीको हात-हातमा हुन्थ्यो

१३ फागुन, काठमाडौं । कुनै समय रेडियो नेपालबाट विज्ञापन बज्थ्यो, ‘तपाईंले चूडामणि गौतमको ग्रामर पढ्नुभयो त ?’ हुन पनि गौतमको ग्रामर यति लोकप्रिय थियो कि एसएलसीको तयारीमा रहेका विद्यार्थीको हातहातमा हुन्थ्यो ।

सरल र बुझ्न सजिलो भएकोले उनका किताब विद्यार्थीको रोजाइमा थियो । उनले लेखेको ग्रामर पढेर एसएलसी उत्तीर्ण भएका विद्यार्थी अहिले पनि छन् । गौतम ‘ग्रामर गुरु’का रुपमा समेत परिचित थिए ।

उनै ‘ग्रामर गुरु’ सोमबार ८१ वर्ष (विसं २०००-२०८१) को उमेरमा अस्ताए ।

‘गौतमको ग्रामर किताब अत्यधिक ब्रिकी भएको थियो । रेडियोमा विज्ञापन नै बज्थ्यो । २०३० सालपछि उहाँको किताब अत्यधिक चल्यो । उहाँका ग्रामर विद्यार्थीका लागि बुझ्न सरल थियो,’ त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेपाली केन्द्रीय विभागका पूर्वप्रमख खगेन्द्रप्रसाद लुईँटेल गौतमलाई सम्झन्छन्, ‘उहाँ भाषामा लामो साधना गरेको व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो ।’

अंग्रेजी भाषालाई पृष्ठभूमि बनाएका गौतम पछिल्लो समय नेपाली भाषा जोगाउने अभियानमा क्रियाशील थिए । उनले २०७९ भदौ ११ गते ‘बृहत्तर नेपाली शब्दकोश’ विमोचन गरेका थिए । त्यसअघि ‘विवादित वर्णविन्यासको नेपाली शब्दकोश’ पनि सार्वजनिक गरेका थिए ।

पूर्वी पहाडको दुर्गम जिल्ला तेह्रथुमको अठराईमा जन्मिएका गौतमले बाल्यकाल दुःखमा बित्यो । गौतमका भान्जा प्राडा रमेशप्रसाद भट्टराईका अनुसार उनका ८ दाजुभाइको जन्मनेबित्तिकै मृत्यु भएको थियो । त्यसपछि एक छोरी र चूडामणि जन्मिए । सानै उमेरमा गौतमले बुबालाई पनि गुमाएका थिए । परिवारको मियो नै नभएपछि उनको बाल्यकाल दुःखमा बितेको थियो ।

‘२००६–००७ सालतिर गौतमका बुबाको सम्पत्ति लुटियो । लुटेराले खाने थाल लुटेर लगे । बुबा बितेपछि उहाँले बाल्यकालदेखि नै डेरामा दुःख गरेर पढ्नु भएको थियो,’ भान्जा भट्टराईले भने ।

गौतमको अभिभावकको जिम्मेवारी प्राडा रमेश (भान्जा)का बुबा श्रीप्रसाद भट्टराईले लिएका थिए । ‘मेरो बुबा जागिरे हुनुहुन्थ्यो । मामालाई बुबाले नै सहयोग गर्नुभएको हो,’ भट्टराईले भने ।

बाल्यकालदेखि नै गौतमको साहित्यमा झुकाव थियो । गौतमको १६ वर्षकै उमेरमा विवाह भयो । ‘उहाँ विवाह मण्डपमै कविता भन्नुहुन्थ्यो । सानै उमेरमा कविता संग्रह लेख्नुभएको थियो । गीत पनि गाउनुहुन्थ्यो । उहाँमा बहुप्रतिभा थियो,’ भट्टराईले भने ।

तेह्रथुमकै स्कुलबाट एसएलसी उत्तीर्ण गरेका थिए गौतमले । ‘त्यो समयमा गाउँबाट नै एसएलसी प्रथम श्रेणीमा उत्तीर्ण हुनुभएको थियो,’ भट्टराईले भने ।

उनले आफ्नो आत्म संस्मरणमा विवाहबारे पनि लेखेका छन् । रोचक किस्सा उनको संस्मरणमा छ । ‘१६–१७ वर्षको उमेर बिहे भयो । म किशोर केटो । घरमा बच्चा जन्मियो भनेपछि लाज लाग्यो,’ गौतमले आत्म संस्मरणमा लेखेका छन् ।

विद्यालयमा कथा-कविता लेख्ने र सुनाउने गर्थे गौतम । एसएलसीपछि आईएस्सी पढ्न विराटनगर आएका थिए । स्नातक तहको अध्ययनपछि गौतमले विद्यालयमा केही समय पढाए पनि । २०३६ सालदेखि भने उनले व्याकरण लेख्न थालेका थिए । ‘काठमाडौं आएपछि शब्दकोष लेख्नुभयो । भाषा जोगाउन लाग्नुभयो,’ भट्टराईले भने ।

जीवनको अन्तिम प्रहरमा उनी कथासंग्रह सार्वजनिक गर्ने योजनामा थिए । उनको कथासंग्रह तयार भएर प्रेसमा समेत गइसकेको छ । तर कथासंग्रह सार्वजनिक गर्ने योजना भने अधुरो नै रह्यो । ‘उहाँको कथा संग्रह प्रेसमा गएको थियो । फागुनमा सार्वजनिक गर्ने योजना थियो,’ भट्टराईले भने ।

कलेजोको समस्या रहेका गौतमले सोमबार मेडिसिटी अस्पतालको शैय्यामा अन्तिम सास फेरे । ‘कलेजोमा समस्या थियो । उपचारको क्रममा निधन भयो,’ भट्टराईले भने ।

गौतमको निधनले भाषा तथा साहित्यमा ठूलो क्षति पुगेको छ । ‘शब्दकोषमा भएको गल्ती सच्याउनुहुन्थ्यो । भाषा विज्ञ र भाषाको अभियन्ता हुनुहुन्थ्यो । नेपाली तथा अंग्रेजी भाषा-साहित्यका लागि ठूलो नोक्सानी भएको छ,’ गौतमका नाति घनेन्द्र ओझाले भने ।

काठमाडौं डिल्लीबजारमा बस्दै आएका गौतमको एक छोरी र एक छोरा छन् । गौतमको सोमबार नै पशुपति आर्यघाटमा अन्तिम दाहसंस्कार गरिएको छ ।