स्ववियुमा महिला प्रतिनिधित्व

नेपालमा महिला सशक्तीकरण र राजनीतिक सहभागिताको यात्राले सय वर्षभन्दा लामो इतिहास बोकेको छ। यो यात्रा चुनौती, संघर्ष र उपलब्धिको संगम हो। त्याग, बलिदान र रगतले सिञ्चित यो बाटोमा असंख्य महिलाले आफ्नो जीवन समर्पित गरेका छन्।

१९७४ सालमा योगमाया न्यौपानेको अग्रसरतामा स्थापित नारी समितिबाट औपचारिक रूपमा शुरू भएको नेपाली महिला आन्दोलनले आज विभिन्न आयाम र स्वरूप लिएको छ। यस आन्दोलनले नेपाली समाजमा महिला अधिकार र सशक्तीकरणको क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएको छ।

हाम्रो समाजले महिलालाई पुरुषको छायाँमा राख्न खोज्दा पनि, नेपाली महिला आन्दोलनको प्रारम्भिक चरणमा शिक्षाको अधिकार र सामाजिक कुरीति विरुद्धको संघर्ष प्रमुख रह्यो। १९९९ सालमा चन्द्रकान्ता माथेमाको नेतृत्वमा काठमाडौंको मखनमा स्थापित पहिलो महिला शिक्षालयले नेपाली महिला शिक्षाको इतिहासमा एक महत्त्वपूर्ण मोड ल्यायो। यस शैक्षिक संस्थाले महिलाहरूलाई औपचारिक शिक्षाको अवसर प्रदान गर्नुका साथै सामाजिक जागरणको बीउ रोप्ने काम गर्‍यो।

२००४ सालको नागरिक आन्दोलनमा साधना प्रधान, साहना प्रधान, कनकलता बज्राचार्य र स्नेहलता श्रेष्ठ जस्ता साहसी महिला नेतृहरूको योगदानले आन्दोलनलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍यायो। तिनका आँखामा ज्वाला थियो भने हृदयमा स्वतन्त्रताको चाहना।

मंगलादेवी सिंहको नेतृत्वमा स्थापित नेपाल महिला संघले महिला अधिकारको क्षेत्रमा संस्थागत काम शुरु गर्‍यो। अनेकौं अपमान र दुःख सहेर पनि अडिग रहेकी यी वीरांगनाहरूले महिला अधिकारको पैरवी गर्नुका साथै महिला सशक्तीकरणका लागि विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन गर्न थाले।

२००८ सालमा प्राप्त मताधिकार नेपाली महिलाको लागि एक ऐतिहासिक उपलब्धि थियो। यो कुनै उपहार थिएन, अनगिन्ती महिलाको त्याग र बलिदानको फल थियो। साधना अधिकारी पहिलो निर्वाचित महिला जनप्रतिनिधि बनेर इतिहास रचिन्। उनको हृदयमा असंख्य नेपाली महिलाको आशा र सपना थियो। यस घटनाले नेपाली महिलाको राजनीतिक यात्रामा नयाँ अध्याय थप्यो। महिलाले मताधिकार प्राप्त गर्नु नै आफैंमा ठूलो उपलब्धि थियो भने निर्वाचित प्रतिनिधिको रूपमा संसद्मा प्रवेश पाउनु अझै महत्त्वपूर्ण थियो।

पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्यपछि स्थापित बहुदलीय लोकतान्त्रिक प्रणालीले महिला सहभागिताका लागि नयाँ अवसरहरू सिर्जना गर्‍यो। यो अवसर प्राप्तिको पछाडि पनि अनगिन्ती महिलाको आँसु र रगत थियो। २०४७ सालको संविधानले महिला अधिकारलाई मौलिक हकको रूपमा स्थापित गर्‍यो। यस संवैधानिक व्यवस्थाले महिला अधिकारको संरक्षण र प्रवर्धनका लागि कानूनी आधार प्रदान गर्‍यो।

नेपालको इतिहासमा महिलाले राज्यका तीन वटै अङ्गको नेतृत्व गरेर आफ्नो क्षमता प्रमाणित गरिसकेका छन्। उनीहरूको आँखामा देशको भविष्यको सपना थियो, हृदयमा देशप्रेमको ज्वाला। विद्यादेवी भण्डारी दुई कार्यकाल राष्ट्रपति बनेर कार्यपालिकाको प्रमुख बन्नुभयो। सुशीला कार्कीले न्यायपालिकाको नेतृत्व प्रधानन्यायाधीशको रूपमा गर्नुभयो भने ओनसरी घर्ती मगरले व्यवस्थापिकाको नेतृत्व सभामुखको रूपमा गर्नुभयो। यसले नेपाली महिला राज्य सञ्चालनका सबै तहमा सक्षम रहेको प्रमाणित गरेको छ।

माओवादी युद्धमा महिला र पुरुष जनसेनाको संख्या बराबर हुनुले पनि महिलाको क्षमता र साहस प्रमाणित गरेको छ। हिमाल, पहाड र तराईमा छरिएका यी वीरांगनाहरूको आँखामा परिवर्तनको सपना थियो। यस क्रान्तिकारी आन्दोलनमा महिलाले पुरुष सरह हतियार बोकेर लडाईं लडे, जसले परम्परागत लैङ्गिक भूमिकाको सीमालाई तोड्यो र महिलाहरूको वीरता र नेतृत्व क्षमतालाई उजागर गर्‍यो।

वर्तमान संविधानले राज्यका सबै अंगमा कम्तीमा ३३ प्रतिशत महिला सहभागिताको सुनिश्चित गरेको छ। स्थानीय तहमा उपप्रमुख वा उपाध्यक्ष पदमा ९१ प्रतिशत महिलाको उपस्थिति उल्लेखनीय छ। तर अझै पनि पितृसत्तात्मक सोच र संस्कृति, आर्थिक परनिर्भरता, राजनीतिक हिंसा र चरित्र हनन्‌का समस्या विद्यमान छन्। महिलाको आवाज अझै पनि दबाइन्छ, उनीहरूको सपना र भविष्य अझै पनि अन्धकारमा छ। निर्णायक तहमा महिलाको उपस्थिति न्यून छ, जसले वास्तविक अर्थमा समानताको लक्ष्य प्राप्त गर्न अझै धेरै काम गर्न बाँकी रहेको संकेत गर्छ।

स्ववियु : विद्यार्थीको आवाज बोल्ने साझा थलो

स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन विद्यार्थीको लागि, विद्यार्थीबाट र विद्यार्थीकै प्रतिनिधित्वमा रहने संस्था हो। यो केवल एक संस्था मात्र होइन, यो हाम्रो आवाज, अधिकार र हाम्रो भविष्य हो। व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा माथि उठेर सक्षम, इमानदार र विद्यार्थीको वास्तविक प्रतिनिधित्व गर्ने नेतृत्व चुन्नुपर्छ।

स्ववियु निर्वाचन नहुँदा विद्यार्थीका हकहितका बारेमा बोल्ने संस्था हुँदैन, विद्यार्थीको आवाज सुन्ने कोही हुँदैन, विद्यार्थीको पीडा बुझ्ने कोही हुँदैन। यसको लागि एउटा साझा संस्था चाहिन्छ, जसले विद्यार्थीको भविष्य अनिश्चितताको भुमरीमा फस्नबाट जोगाउँछ।

समग्रमा शैक्षिक उन्नयन, क्याम्पस प्रशासनको वृद्धि विकासका लागि स्ववियु अनिवार्य संस्था हो। त्यो संस्थाको अनुपस्थितिले सारा शैक्षिक संस्थाहरू धराशायी बनेका छन्। विश्वविद्यालयतर्फ मनपरीतन्त्र भएको छ। हामी असहाय बनेका छौं, हाम्रो आवाज दबिएको छ।

विश्वविद्यालय र क्याम्पसहरुमा समस्या आइराखेको छ। ती बेथिति र विसंगतिको अन्त्यका निमित्त संघर्ष गर्ने र विद्यार्थी आफ्नैका लागि पनि हक-अधिकारको पक्षमा आवाज उठाउने साझा थलो स्ववियु हो। यो हाम्रो अधिकारको, अस्तित्वको र भविष्यको लडाईं हो।

स्ववियु भविष्यका नेताहरूको पाठशाला हो, जहाँ उनीहरूले नेतृत्व, संघर्ष र परिवर्तनको पाठ सिक्छन्।

विगत लामो समयदेखि स्ववियु निर्वाचन नहुँदाको परिणाम युवाहरूमा राजनीतिप्रति वितृष्णा बढेको छ। हामी हाम्रै भविष्यप्रति उदासीन भएका छौं, हाम्रै अधिकारप्रति लापरवाह भएका छौं। स्ववियु मिनी संसद् हो। स्ववियु चुनाव भयो भने राजनीतिप्रति युवा पुस्ताको आकर्षण बढाउन सकिन्छ। राजनीतिलाई सही ठाउँमा ल्याउनका लागि पनि स्ववियु निर्वाचन जरूरी छ। हामी भविष्यका कर्णधार हौं, हामीले नै देशलाई सही दिशामा लैजानुपर्छ।

स्ववियुमा महिला प्रतिनिधित्व

स्ववियुमा महिला प्रतिनिधित्वको अत्यन्त आवश्यकता छ। महिला नेतृत्वलाई अघि बढाउन यो एउटा अमूल्य अवसर हो। अनि, महिलालाई अघि सार्ने जिम्मा सबैको हो। हाम्रो समाजले महिलालाई दोस्रो दर्जाको नागरिक मान्ने धारणालाई चिर्दै, हामीले युनियनको चुनावमा महिला व्यक्तिलाई अघि सार्नुपर्छ किनभने महिलाको लडाईंमा महिलाकै आवश्यकता हुन्छ।

महिलाको पीडा, महिलाको व्यथा, महिलाको आँसु महिलाले नै बुझ्छ। महिलाको समस्या महिलाले नै बुझ्छ। उनीहरूको हृदयमा बोकेको पीडा, उनीहरूको आँखामा लुकेको आँसु र उनीहरूको मनमा छाएको अन्धकार अन्य महिलाले मात्र बुझ्न सक्छन्। चाहे त्यो मधेशी महिला होस् या बाहुन क्षेत्री (खस आर्य) महिला होस् या दलित महिला होस्, महिलाको लागि महिला नै चाहिन्छ। महिलाहरूका भोगाइ, पीडा र समस्या समान हुन्छन्। ती आँसु र पीडाका कथा, संघर्ष र चुनौतीका कहानी, आशा र सपनाका स्वप्नहरू महिलाले नै बुझ्छन्। यी यस्ता समस्याका समाधान गर्न पनि महिला नै चाहिन्छ।

स्ववियुको चुनाव जितेपछि पनि महिला विद्यार्थीको सशक्तीकरण, समस्या समाधान र महिलालाई अघि सार्न, एउटा स्थान परिचालन गर्न महिला नै चाहिन्छ। हामी अबको नेपाल हौं, हामी अबको नेतृत्व हौं र हामीले नै परिवर्तनको बाटो पहिल्याउनुपर्छ।

निष्कर्ष

नेपाली समाजमा महिलाले लामो समयदेखि संघर्ष र प्रतिरोधको माध्यमबाट आफ्नो स्थान बनाउँदै आएका छन्। यो स्थान उनीहरूका लागि उपहारको रूपमा आएको होइन, बरु अनगिन्ती महिलाको रगत, पसिना र आँसुले सिंचिएको छ।

महिलाको राजनीतिक सहभागिता र प्रतिनिधित्व देशको समग्र विकासको लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन जस्तो महत्त्वपूर्ण संस्थामा महिला प्रतिनिधित्व बढाउनु भनेको भविष्यका राजनीतिक नेतृत्वमा महिलाको सहभागिता सुनिश्चित गर्नु हो।

आज हाम्रा महिला दिदीबहिनीका आँखामा सपना छ, उनीहरूको हृदयमा आशा र मनमा परिवर्तनको ज्वाला छ। त्यो सपना, त्यो आशा र त्यो ज्वालालाई हामीले निभ्न दिनुहुँदैन। हरेक महिलाको आवाज माथि उठ्नुपर्छ, हरेक महिलाको सपनाले सम्मान पाउनुपर्छ र हरेक महिलाको अधिकार सुनिश्चित हुनुपर्छ।

आउनुहोस्, आगामी स्ववियु निर्वाचनमा सक्रिय सहभागी बनौं र महिला प्रतिनिधित्वलाई बढावा दिन आफ्नो मतको प्रयोग गरौं। हामी एक भएर उभिऔं, एक भएर लडौं र एक भएरै नेपालको भविष्य निर्माण गरौं। महिला सशक्तीकरण र समानताको यात्रामा यो एउटा महत्त्वपूर्ण कदम हुनेछ।

हाम्रो मत, हाम्रो अधिकार! हाम्रो आवाज, हाम्रो भविष्य!! महिला प्रतिनिधित्व, हाम्रो जीत!!!

(मिश्र नेपाल ल क्याम्पसमा बीएएलएलबी अध्ययनरत छिन्।)