बालबालिकाले सिक्नुपर्छ पशुप्राणीलाई माया र सम्मान गर्न

हामीकहाँ पशुमाथि हुने हिंसा र अमानवीय व्यवहार विकराल अवस्थामा छ । अवोध पशुप्राणीलाई बिना कारण कुट्ने, लखेट्ने, सताउने घटना व्यापक छ । पशुलाई क्षमताभन्दा बढी भारी बोकाउने, यातना दिने र मार्नेसम्मका कृत्यहरू हुने गरेका छन् ।

समाजको यस्तो प्रवृत्तिले बाल मनोविज्ञानमा नकारात्मक प्रभाव पर्ने मात्र होइन उनीहरूलाई कठोर र हिंस्रक बनाउने जोखिम हुन्छ । यो त्यही जोखिम हो, जसले मान्छेलाई अपराधकर्ममा लगाउन सक्छ ।

त्यसैले बालबालिकालाई सानैदेखि अरुको अस्तित्वलाई स्वीकार्न, सम्मान र प्रेम गर्न सिकाउनुपर्छ । पर्यावरणीय चक्रमा हामीसँगै समाहित यी पशुप्राणी हाम्रा शत्रु होइनन् साझेदार हुन् भन्ने बुझाउनुपर्छ ।

किन जरुरी छ ?

–यो धर्तीमा हामीसँगै पशुप्राणी पनि अस्तित्वमा छन् भन्ने कुरा बोध गर्छन् ।

–अरुप्रति उत्तरदायी भएर बाँच्न सिक्छन् ।

–करुणा र साहनुभूतिको भावना विकास हुन्छ ।

–क्रुर एवं कठोर बन्ने जोखिम कम हुन्छ ।

–सबैलाई सम्मान गर्ने बानी बस्छ ।

–अरुको भावनालाई महसुस गर्ने प्रवृत्ति विकास हुन्छ ।

–पशु अधिकारको बारेमा बुझ्छन् ।

उदाहरणका लागि, एउटा बच्चाले यदि आफ्नो घरको कुकुरलाई खाना खुवाउँछ वा पानीको व्यवस्था गर्छ भने, उसले जिम्मेवारीको महत्त्व बुझ्छ । यसले उसलाई भविष्यमा अरूको हेरचाह गर्न सक्ने जिम्मेवार व्यक्ति बनाउँछ ।

दोस्रो, पशुप्राणीप्रति माया र सम्मान सिकाउनाले बालबालिकामा हिंसारहित व्यवहारको विकास हुन्छ । पशुप्राणीमाथि हुने क्रूरता र दुर्व्यवहारले बालबालिकाको मनमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । यदि उनीहरूलाई सानै उमेरदेखि पशुप्राणीको सम्मान गर्न सिकाइयो भने, उनीहरू हिंसात्मक व्यवहारबाट टाढा रहन्छन् । यसले समाजमा शान्ति र सद्‍भाव कायम गर्न मद्दत गर्छ ।

तेस्रो, पशुप्राणी र प्रकृतिबीच गहिरो सम्बन्ध छ । पशुप्राणीप्रति माया सिकाउनाले बालबालिकामा वातावरणप्रतिको चेतना पनि बढ्छ । उनीहरूले प्रकृतिको सन्तुलन र पशुप्राणीको महत्त्व बुझ्छन् । यो चेतनाले उनीहरूलाई वातावरण संरक्षणमा सक्रिय बनाउँछ । विशेष गरी जलवायु परिवर्तन र वातावरणीय संकटको यो युगमा यस्तो चेतना निकै महत्त्वपूर्ण छ ।

कुन देशमा यस्तो सिकाइन्छ ?

विश्वका विभिन्न देशमा बालबालिकालाई पशुप्राणीप्रति माया र सम्मान गर्न सिकाउने अभ्यासहरू छन् ।

केही उदाहरणहरू हेरौं ।

जापान

जापानमा बालबालिकालाई सानैदेखि प्रकृति र जीवजन्तुप्रति सम्मान गर्न सिकाइन्छ । जापानी संस्कृतिमा प्रकृतिको सम्मान गर्ने परम्परा निकै गहिरो छ ।

स्कूलहरूमा बालबालिकालाई पशुप्राणीको हेरचाह गर्ने जिम्मेवारी दिइन्छ । उदाहरणका लागि, धेरै स्कूलमा खरायो, कुखुरा वा माछा पालिन्छ र विद्यार्थीहरूले तिनको हेरचाह गर्छन् । यसले उनीहरूमा जिम्मेवारी र करुणाको भावना विकास गर्छ । साथै, जापानमा ‘शिन्तो’ धर्मको प्रभावले पनि जीवजन्तु र प्रकृतिलाई सम्मान गर्ने संस्कारलाई प्रोत्साहन गरेको छ ।

संयुक्त राज्य अमेरिका

अमेरिकामा पशुप्राणीको संरक्षण र सम्मानको शिक्षा स्कूलको पाठ्यक्रममा समावेश गरिएको छ । ‘मानवीय शिक्षा’ नामक कार्यक्रममार्फत बालबालिकालाई पशुप्राणीप्रति दयालु व्यवहार गर्न सिकाइन्छ ।

यो कार्यक्रमले पशुप्राणीको अधिकार, उनीहरूको भावना र उनीहरूको संरक्षणको महत्त्वबारे जानकारी दिन्छ । साथै, अमेरिकामा धेरै गैरसरकारी संस्थाहरूले पशुप्राणी संरक्षणसम्बन्धी कार्यशाला र शिविरहरू आयोजना गर्छन्, जहाँ बालबालिकाले पशुप्राणीको हेरचाह कसरी गर्ने भन्ने सिक्छन् ।

कसरी सिकाउने ?

१. प्रत्यक्ष अनुभव

बालबालिकालाई पशुप्राणीप्रति माया सिकाउने सबैभन्दा राम्रो तरिका प्रत्यक्ष अनुभव हो । उनीहरूलाई घरमा कुकुर, बिरालो, खरायो वा माछा पाल्न प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ ।
उनीहरूले यी पशुप्राणीलाई खाना खुवाउने, सफा गर्ने र उनीहरूसँग खेल्ने जिम्मेवारी लिन्छन्। यसले उनीहरूमा पशुप्राणीको भावना बुझ्ने र उनीहरूको हेरचाह गर्ने बानी बस्छ।

२. कथा र चलचित्र

कथा र चलचित्रको माध्यमबाट पनि बालबालिकालाई पशुप्राणीप्रति माया सिकाउन सकिन्छ । पशुप्राणीको भावना र उनीहरूको जीवनशैलीबारे जानकारी दिने कथाहरू सुनाउन सकिन्छ।

उदाहरणका लागि, ‘द जंगल बुक’ जस्ता कथाहरूले बालबालिकालाई पशुप्राणीको जीवन र उनीहरूको महत्त्वबारे सिकाउँछ । साथै, पशुप्राणी संरक्षणसम्बन्धी डकुमेन्ट्रीहरू देखाउनाले पनि उनीहरूमा जागरूकता बढ्छ ।

३. स्कूलमा पाठ्यक्रम समावेश

स्कूलको पाठ्यक्रममा पशुप्राणी संरक्षण र सम्मानसम्बन्धी पाठ समावेश गर्न सकिन्छ । यसमा पशुप्राणीको अधिकार, उनीहरूको संरक्षण र उनीहरूसँगको व्यवहारबारे जानकारी दिन सकिन्छ । साथै, स्कूलमा पशुप्राणी पाल्ने र उनीहरूको हेरचाह गर्ने जिम्मेवारी विद्यार्थीहरूलाई दिनाले उनीहरूमा व्यावहारिक ज्ञान पनि बढ्छ ।

४. सामुदायिक कार्यक्रम

सामुदायिक स्तरमा पशुप्राणी संरक्षणसम्बन्धी कार्यक्रमहरू आयोजना गर्न सकिन्छ । उदाहरणका लागि, गर्मीको समयमा चरा र कुकुरका लागि पानी राख्ने अभियान चलाउन सकिन्छ । यस्ता अभियानमा बालबालिकालाई सहभागी गराउनाले उनीहरूमा पशुप्राणीप्रति जिम्मेवारीको भावना विकास हुन्छ ।