के हुन्छ, जब हामी चटक्कै नुन छाड्छौँ

नुन, जसको अभावमा हाम्रो भान्सा नै खल्लो हुन्छ । यद्यपि नुनको अधिक सेवन स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ । त्यसो भए नुन खाँदै नखाँदा के हुन्छ ? नुन चटक्कै छाड्दा के हुन्छ ?

यो प्रश्नको उत्तर खोज्नुअघि नुन के हो भनी जान्नुपर्ने हुन्छ ।

नुन, जसलाई वैज्ञानिक भाषामा सोडियम क्लोराइड भनिन्छ ।  खानालाई स्वादिलो बनाउन मात्र होइन, हाम्रो शरीरको स्वास्थ्य र कार्यक्षमताका लागि पनि यो आवश्यक छ ।

नुनमा रहेको सोडियम र क्लोराइड आयनहरू हाम्रो शरीरका विभिन्न प्रक्रियाहरूका लागि अत्यावश्यक हुन्छन् । सोडियमले शरीरमा तरल पदार्थको सन्तुलन कायम राख्न, स्नायु संकेतहरू प्रसारण गर्न, र मांसपेशी संकुचनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

क्लोराइडले पाचन प्रक्रियामा हाइड्रोक्लोरिक एसिड उत्पादन गर्न र रगतको पीएच सन्तुलनमा सहयोग गर्छ । सामान्यतया, एक स्वस्थ वयस्कलाई दैनिक १५००–२३०० मिलिग्राम सोडियम चाहिन्छ, जुन लगभग ३.८ देखि ५.८ ग्राम नुन बराबर हो ।

नुनको सेवन पूर्णरूपमा बन्द गर्दा यी प्रक्रियाहरूमा अवरोध उत्पन्न हुन्छ । नुन हाम्रा खानाहरू, विशेष गरी प्रशोधित खाना, डब्बाबंद खाना र रेस्टुरेन्टका परिकारहरूमा प्राकृतिक रूपमा वा थपिएको रूपमा पाइन्छ ।

तसर्थ, नुन पूर्णरूपमा हटाउनु निकै कठिन छ, तर यदि यो सम्भव भयो भने, यसले हाम्रो स्वास्थ्यमा गम्भीर प्रभाव पार्न सक्छ ।

नुनको अभावले हुने तत्कालीन प्रभावहरू

जब हामीले नुन खान पूर्णरूपमा बन्द गर्छौं, शरीरले पहिले संचित सोडियम प्रयोग गर्न थाल्छ । तर, केही दिन वा हप्ताभित्रै सोडियमको स्तर खतरनाक रूपमा कम हुन सक्छ, जसलाई हाइपोनेट्रेमिया भनिन्छ ।

यो अवस्थामा रक्तमा सोडियमको मात्रा १३५ मिलिमोल प्रति लिटरभन्दा कम हुन्छ । हाइपोनेट्रेमियाका लक्षणहरूमा निम्न छन् ।

टाउको दुखाइ र थकान

सोडियमको कमीले मस्तिष्कमा तरल पदार्थको सन्तुलन बिग्रन्छ, जसले टाउको दुख्ने र थकानको अनुभव हुन्छ ।

मांसपेशीमा कमजोरी र क्र्याम्प

सोडियम मांसपेशी संकुचनका लागि आवश्यक हुन्छ। यसको कमीले मांसपेशीमा कमजोरी र दुखाइ निम्त्याउँछ ।

वाकवाकी र बान्ता

पाचन प्रणालीमा सोडियमको कमीले पेटसम्बन्धी समस्याहरू उत्पन्न हुन्छन् ।

चक्कर लाग्ने र बेहोस हुने 

रक्तचाप कम भएर चक्कर लाग्ने र कहिलेकाहीं बेहोस हुने अवस्था आउन सक्छ । यदि यो अवस्था लामो समयसम्म रह्यो भने, गम्भीर जटिलताहरू जस्तै मस्तिष्कमा सुजन (सेरेब्रल इडिमा), कोमा, र मृत्युसमेत हुन सक्छ ।

दीर्घकालीन प्रभावहरू

नुनको पूर्ण अभावले दीर्घकालीन रूपमा शरीरका विभिन्न प्रणालीहरूलाई असर गर्छ। यहाँ केही प्रमुख प्रभावहरू उल्लेख गरिएको छ,

१. तरल पदार्थ र इलेक्ट्रोलाइट असन्तुलन

सोडियमले शरीरमा पानीको सन्तुलन कायम राख्छ । नुनको अभावले मृगौलाले पानी र लवणहरू (जस्तै पोटासियम र म्याग्नेसियम) को सन्तुलन कायम राख्न कठिनाइ अनुभव गर्छ ।

यसले डिहाइड्रेशन वा अत्यधिक पानी संचय (हाइपरहाइड्रेशन) निम्त्याउन सक्छ, जसले हृदय र मृगौलामा अतिरिक्त दबाब सिर्जना गर्छ ।

२. रक्तचापमा कमी

नुनको कमीले रक्तचाप कम हुन्छ, जसलाई हाइपोटेन्सन भनिन्छ । सामान्य अवस्थामा, यो स्वस्थ मानिन्छ, तर अत्यधिक कमीले अंगहरूमा पर्याप्त रक्त प्रवाह नहुन सक्छ ।

३. स्नायु प्रणालीमा असर

सोडियम आयनहरू स्नायु संकेतहरूको प्रसारणका लागि आवश्यक हुन्छन् । नुनको दीर्घकालीन अभावले स्नायु प्रणालीमा गडबडी उत्पन्न हुन्छ, जसले ध्यान केन्द्रित गर्न कठिनाइ, स्मरणशक्ति ह्रास, र मानसिक भ्रम जस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ ।

४. हृदय र मृगौलामा प्रभाव

सोडियमको कमीले हृदयको चालमा असर पार्न सक्छ, जसले एरिदमिया (अनियमित हृदयको धड्कन) निम्त्याउँछ । साथै, मृगौलाले सोडियम र पानीको सन्तुलन कायम राख्न अत्यधिक मेहनत गर्नुपर्ने हुन्छ, जसले मृगौलालाई कमजोर बनाउन सक्छ ।

५. हर्मोनल असन्तुलन

नुनको कमीले शरीरमा स्ट्रेस हर्मोनहरू, जस्तै कोर्टिसोल र एल्डोस्टेरोन, को उत्पादनमा असर पार्छ । यसले थकान, कमजोरी, र चिन्ताको अनुभव गराउन सक्छ ।

के नुनको अभाव सबैका लागि समान हुन्छ  ?

नुनको नखाँदाको प्रभाव व्यक्तिको उमेर, स्वास्थ्य अवस्था र जीवनशैलीमा निर्भर हुन्छ । उदाहरणका लागि बच्चा र वृद्धहरू यी उमेर समूहहरूमा इलेक्ट्रोलाइट असन्तुलनको जोखिम उच्च हुन्छ ।

एथलीटहरू पसिनाबाट सोडियमको क्षति हुने भएकाले, नुनको अभावले उनीहरूलाई छिट्टै असर गर्छ ।

दीर्घ रोगीहरू

मधुमेह, मृगौला रोग वा हृदय रोग भएकाहरूलाई नुनको कमीले गम्भीर जटिलता निम्त्याउन सक्छ ।

नुनको सन्तुलित सेवनको महत्व

नुनको पूर्णअभाव जति हानिकारक छ, त्यति नै अत्याधिक सेवन पनि खतरनाक हुन्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनले दैनिक ५ ग्रामभन्दा कम नुन खान सिफारिस गर्छ । अत्याधिक नुनले उच्च रक्तचाप, हृदय रोग र स्ट्रोकको जोखिम बढाउँछ । तसर्थ, सन्तुलित आहार अपनाउनु आवश्यक छ ।