मनुस्मृतिमा लेखिएको छ, यस्ता खानाले शरीर बलियो र निरोगी हुन्छ

मनुस्मृतिलाई मनु सहिंता पनि भनिन्छ, जुन प्राचीन ग्रन्थ हो । यसले सामाजिक, नैतिक जीवनका विभिन्न पक्षलाई मार्गदर्शन गर्छ । यस ग्रन्थमा खानपानका नियमहरू प्नि समावेश छन्, जसले शारीरिक, मानसिक र आध्यात्मिक शुद्धताका लागि उपयुक्त आहारको वर्णन गर्छ ।

मनुस्मृतिको पाँचौ र छैटौं अध्यायमा खानपानका नियमहरूको विस्तृत वर्णन छ । यी नियमहरूले खानेकुराको प्रकार, तयारी, र सेवनको विधिलाई जोड दिन्छन् ।  मनुस्मृतिले खानपानलाई शारीरिक स्वास्थ्य मात्र नभई, मानसिक शुद्धता र आध्यात्मिक उन्नतिसँग पनि जोड्छ । यी नियमहरू वर्ण र आश्रम (ब्रह्मचर्य, गृहस्थ, आदि) अनुसार फरक–फरक छन् ।

कस्तो खानेकुरा खाने ?

मनुस्मृतिले शुद्ध, सात्विक र स्वास्थ्यवर्धक खानेकुरालाई प्रोत्साहन गर्छ । यी खानेकुराहरूले शरीरलाई पोषण दिन्छ, मनलाई शान्त राख्छ, र आध्यात्मिक विकासमा सहयोग गर्छ ।

शाकाहारी भोजन

मनुस्मृतिले शाकाहारी भोजनलाई प्राथमिकता दिन्छ, विशेष गरी ब्राह्मणहरूका लागि ।  अनाज (जस्तै, गहुँ, चामल, जौ), दाल (मुग, मसुर), तरकारी, फलफूल, र दूधजन्य पदार्थलाई शुद्ध र सात्विक मानिन्छ ।

उदाहरणः गहुँको रोटी, चामल, सागपात (पालक, मेथी), फल (आँप, केरा), र दूध, दही, घिउ ।

‘जो व्यक्ति सात्विक भोजन गर्छ, उसको मन शुद्ध हुन्छ र धर्ममा प्रगति हुन्छ’

प्राकृतिक र ताजा खानेकुरा

मनुस्मृतिले ताजा, मौसमी, र प्राकृतिक रूपमा उब्जाएको खानेकुरालाई जोड दिन्छ । बासी, सडेको, वा कृत्रिम रूपमा प्रशोधित खानेकुरालाई निषेध गरिएको छ ।

उदाहरणः ताजा तरकारी, फल, र अनाज ।

‘ताजा र शुद्ध भोजनले आयु र बल बढ्छ’

दूध र दूधजन्य पदार्थ

दूध, दही, घिउ, र पनीरलाई पवित्र र पौष्टिक मानिन्छ । गाईको दूधलाई विशेष महत्त्व दिइएको छ, किनकि गाईलाई हिन्दू धर्ममा पवित्र मानिन्छ ।

उदाहरणः दूधबाट बनेको खीर, दही, र घिउ मिसाइएको भोजन ।

‘गाईको दूध र घिउले शरीर र मनलाई पवित्र बनाउँछ’

आयुर्वेदिक र सन्तुलित भोजन

मनुस्मृतिले आयुर्वेदिक सिद्धान्तअनुसार सन्तुलित भोजन गर्न सुझाव दिन्छ । खानेकुरा शरीरको प्रकृति (वात, पित्त, कफ) र मौसमअनुसार हुनुपर्छ ।

उदाहरणः गर्मीमा चिसो प्रकृतिको खानेकुरा (दही, फल) र जाडोमा तातो प्रकृतिको खानेकुरा (घिउ, मसला) ।

‘प्रकृतिअनुसार भोजनले रोगबाट बचाउँछ’

स्वच्छ र शुद्ध तरिकाले तयार गरिएको भोजन

मनुस्मृतिले खानेकुरा स्वच्छ र शुद्ध वातावरणमा तयार गर्नुपर्ने जोड दिन्छ । शुद्ध मन र शरीर भएको हुनुपर्छ ।

उदाहरणः स्नान गरेर र शुद्ध मनले बनाएको खाना ।

‘शुद्ध हृदयले बनाएको भोजनले मन र शरीरलाई पवित्र बनाउँछ’

कस्तो खानेकुरा नखाने ?

मनुस्मृतिले केही खानेकुरालाई अशुद्ध, तामसिक, वा स्वास्थ्य र आध्यात्मिकताका लागि हानिकारक मानेर निषेध गरेको छ । यी खानेकुराहरूले मनलाई अशान्त, शरीरलाई रोगी, र आत्मालाई अशुद्ध बनाउने विश्वास गरिन्छ ।

मांसाहार

मनुस्मृतिले मांसाहारलाई कडाइका साथ निषेध गरेको छ, किनकि यो हिंसासँग जोडिएको छ ।

‘हिंसाबाट प्राप्त मांसले मनलाई अशुद्ध बनाउँछ’

बासी र सडेको खानेकुरा

बासी, सडेको, वा फोहोर खानेकुरालाई पूर्ण रूपमा निषेध गरिएको छ, किनकि यस्ता खानेकुराले रोग निम्त्याउँछ ।

‘बासी भोजनले शरीर र मनलाई दूषित गर्छ’

लसुन, प्याज, र तामसिक खानेकुरा

लसुन, प्याज, र मशरूम जस्ता खानेकुरालाई तामसिक मानिन्छ, जसले मनलाई उत्तेजित वा सुस्त बनाउँछ ।

‘तामसिक भोजनले बुद्धिलाई मलिन बनाउँछ’

मदिरा र नशालु पदार्थ

मदिरा र अन्य नशालु पदार्थहरूलाई पूर्ण रूपमा निषेध गरिएको छ, किनकि यिनले मनलाई भ्रमित र नैतिकताबाट विचलित गर्छ ।

‘मदिराले बुद्धि र धर्म नष्ट हुन्छ’

स्वच्छताः खानुअघि हात–मुख धुनुपर्छ र शुद्ध ठाउँमा खानुपर्छ ।

मात्राः अति खानु वा कम खानु दुवै हानिकारक छ । सन्तुलित मात्रामा खानुपर्छ ।

समयः दिनको उचित समयमा (जस्तै, बिहान र बेलुका) खानुपर्छ । राति धेरै खानु निषेध छ ।

मनको शुद्धताः खानुअघि प्रार्थना वा कृतज्ञता व्यक्त गर्नुपर्छ, जसले मनलाई शान्त बनाउँछ ।

अतिथि सत्कारः अतिथिलाई खाना खुवाएर मात्र आफूले खानुपर्छ ।