८ हजार एचआईभी संक्रमित उपचार बाहिर, नियन्त्रण प्रयासमा चुनौती

१४ मंसिर, काठमाडौं । नेपालमा हाल ३४  हजार ३३७ जना एचआईभी संक्रमित रहेको राष्ट्रिय एड्स तथा यौन रोग नियन्त्रण केन्द्रको अनुमान छ । जसमध्ये वार्षिक ५६९ जनाको एड्सको कारणले मृत्यु भएको केन्द्रको तथ्यांक छ ।

नेपालमा हरेक दिन १.७ जना व्यक्तिमा एचआईभी संक्रमण हुन्छ ।

केन्द्रको तथ्यांक अनुसार २६ हजार ३७२ जनाले उपचारको दायरामा आएका छन् ।

तर ८ हजार एचआईभी संक्रमितलाई भने केन्द्रले उपचारको दायरामा ल्याउन सकेको छैन । जुन एचआईभी संक्रमण फैलाउनसक्ने मुख्य चुनौतीको रूपमा रहेको छ ।

केन्द्रका निर्देशक डा. सर्वेश शर्माका अनुसार सरकारले एड्स संत्रमित व्यक्तिलाई नियमित फ्ओअपमा राख्न नसक्नुमा कमजोरी भएको स्वीकार गरे ।

‘कतिपयले नाम, फोन नम्बर, ठेगना नै गतल टिपाउनुहुन्छ । कतिपय बसाइँसराइ गरेर गइसकेका हुन्छन्,’ डा. शर्माले भने, ‘एड्स संक्रमित खुलेर उपचार नलिँदा ठूलो समस्या भइरहेको छ ।’

अझै वार्षिक सयौं संख्यामा नयाँ संक्रमित थपिने गरेकाले सरकारका लागि चुनौतीको विषय बनेको छ ।

एचआईभी संक्रमितलाई सरकारले निःशुल्क औषधि उपचारको व्यवस्था गरेको छ  । तर संक्रमित खुलेर उपचारमा नआउनुले चुनौती थपेको डा. शर्माको भनाइ छ ।

डा. शर्मा भन्छन्, ‘समयमै बिरामी पत्ता लगाउन नसक्दा एचआईभी नियन्त्रण गर्न कठिनाइ हुने देखिन्छ । ‘एचआईभी जति ढिला पत्ता लाग्छ, बिरामीले त्यति धेरै अरुलाई सारिसकेको हुन्छ । जसले गर्दा एचआईभी अझ धेरै फैलिने सम्भावना बढी हुन्छ ।’

गरिबी, स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको कमी, पहुँच भएका पनि स्वास्थ्य संस्थामा नजाने प्रवृत्ति, सेवा लिन गएकाको पनि समयमै उपचार नहुनु जस्ता कारणले पनि एड्स नियन्त्रण हुन सकेको छैन ।

नेपालमा एचआईभी संक्रमणको उच्च जोखिममा सुईद्वारा लागुपदार्थ प्रयोग गर्ने, यौनकर्मी र तिनका ग्राहक, पुरुष समलिंगी तथा तेस्रो लिंगी र रोजगारका लागि विदेशिने तथा तिनका दम्पती एवं जेलमा रहेका कैदीका लागि एचआईभी उच्च जोखिममा छन् । केन्द्रको तथ्यांक अनुसार नेपालमा सुईद्वारा लागुपदार्थ प्रयोग गर्ने व्यक्ति, यौनकर्मीमा ३ प्रतिशत एचआईभी संक्रमित छन् ।

नेपालमा राष्ट्रिय एचआईभी रणनीतिक योजना २०२१– २०२६ अनुसार उच्च जोखिममा रहेकाहरूका लागि एचआईभी रोकथाम कार्यक्रम तथा संक्रमित र प्रभावितका लागि उपचार, हेरचाह तथा सहयोग कार्यक्रम सञ्चालन भए पनि प्रभावकारी हुन सकेको छैन ।

नेपालमा सन् २०३० सम्ममा एड्स तथा एचआईभी निर्मूल गर्ने लक्ष्य छ । अहिले अनुमानित एचआईभी सङ्क्रमिमध्ये ९५ प्रतिशतको पहिचान गर्ने, ९५ प्रतिशतको उपचार गर्ने र ९५ प्रतिशतको शरीरमा भाइरसको भार न्यून गर्ने योजना सरकारको छ ।

तर केन्द्रको तथ्यांक अनुसार एचआईभी संक्रमितमध्ये ७७ प्रतिशतको पहिचान, ८७ प्रतिशतको उपचार र ७१ प्रतिशतको शरीरमा भाइरसको भार न्यून भएको छ । तर ७७ प्रतिशतलाई ९५ मा पुर्‍याउन भने धेरै काम गर्नुपर्ने छ ।

नेपालमा एचआईभी एड्स नियन्त्रणका लागि सरकारी तथा गैरसरकारी क्षेत्रबाट वार्षिक डेढ अर्ब खर्च हुन्छ ।

एचआईभी एड्सको नियन्त्रण, औषधि उपचार तथा सचेतनाका लागि सरकारी खर्च मात्रै ५० करोड हुने गरेको छ ।

सरकारले वार्षिक करोडौं खर्च गर्दै आए पनि एचआईभी संक्रमित समाजमा खुलेर बस्नसक्ने वातावरणको निर्माण भएको छैन ।

ह्युमन इमुनो डिफिसेन्सी भाइरस अर्थात् एचआईभी एक यस्तो भाइरस हो, जसले शरीरमा प्रवेश गरेपछि बिस्तारै प्रतिरक्षा प्रणालीमा आक्रमण गर्छ । प्रतिरोधात्मक क्षमता घटाउँदै लैजान्छ ।

यदि एचआईभीको सही समयमा उपचार गरिएन भने यो एड्स (एक्वायर इम्युनोडेफिसियन्सी सिन्ड्रोम)मा परिणत हुन्छ । हाल एचआईभी निर्मूल नै पार्ने कुनै प्रभावकारी उपचार छैन । एकपटक एचआईभी संक्रमित भएपछि उसले जीवनभर यससँगै बाँच्नुपर्छ । तर उचित चिकित्सकीय हेरचाह र उपचारको सहयोगमा एचआईभी संक्रमणलाई नियन्त्रणमा भने राख्न सकिन्छ ।

एचआईभीको लक्षण ढिला देखाउने र अन्य रोगले पनि समात्ने हुँदा पहिचान छिटो हुन पाउँदैन । पहिचानमा ढिलाइ हुँदा शरीर कमजोर हुँदै जाँदा अन्य अवसरवादी रोगले पिरोल्न थाल्छ, जसलाई एड्स भनिन्छ।

शरीरको सबै प्रणालीमा असर गर्छ । यो भाइरस संक्रमित व्यक्तिबाट स्वस्थ मानिसमा यौन सम्पर्कको माध्यमबाट मात्र नभई निर्मूलीकरण नगरिएका सिरिन्जको प्रयोगबाट, र्यालबाट, शरीरका अंग प्रत्यारोपण गर्दा, संक्रमित आमाले गर्भधारण गर्दा उक्त गर्भमा रहेको बच्चालाई समेत सजिलै सर्न सक्छ ।

आइतबार १ डिसेम्बरमा नेपालसहित विश्वभरि नै ३८ औं विश्व एड्स दिवस ‘अवरोधहरु पार गरौं, एड्स प्रतिकार्य रुपान्तरण गरौं’ भन्ने नाराका साथ मनाइँदै छ ।

नेपालमा एचआईभी संक्रमणको मुख्य कारण असुरक्षित यौन सम्पर्क हुने गरेको विज्ञ बताउँछन् । यौन पेसाकर्मी, यौनकर्मीकहाँ जाने ग्राहक, सुई प्रयोग गर्ने लागूऔषध प्रयोगकर्ता, समलिंगी तथा तेस्रोलिंगीहरु, वैदेशिक रोजगारीमा गएका कामदार जोखिममा परेकाले कण्डमका प्रयोग गर्नुपर्छ ।

संक्रमणको जोखिम हुन सक्ने अवस्थामा रहेका व्यक्तिले कण्डम, प्रेप, पेप लगायत अन्य रोकथामका उपाय प्रयोग गरी जोखिम न्यूनीकरण गर्नुपर्ने डा. शर्मा बताउँछन् ।

डा. शर्माका अनुसार जोखिममा रहेका व्यक्तिले समयमै एचआईभी परीक्षण गराउनुपर्छ । संक्रमण पहिचान भएमा उपचार दायरामा आउनुपर्छ । संक्रमित व्यक्तिले नियमित औषधि सेवन गरे स्वस्थ जीवन बाँच्न सक्छन् ।

एचआईभी संक्रमितमाथि अझै समाजमा लाञ्छना र भेदभाव कायमै रहेकाले जनचेतना जगाउन आवश्यक रहेको डा. शर्मा बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘एचआईभी संक्रमितलाई सहानुभूति होइन, सम्मान गर्नुपर्छ । एचआईभी भनेको अन्त्य होइन, जीवनको एक नयाँ सुरुवात भनेर बुझाउन जरूरी छ ।’