काठमाडौंवासीलाई आँखा पोल्ने र श्वास फेर्न गाह्रो किन भइरहेको छ ?

२१ चैत, काठमाडौं । उपत्यकामा केही सातायता आँखाले देखिने र शरीरले महसुस गर्नेगरी वायु प्रदूषण बढेको छ । अस्पतालमा आँखा पोल्ने, घाँटी खसखसाउने, टाउको दुख्ने र रुघाखोकीको लक्षण भएका बिरामीको चाप बढेको छ ।

जाडो मौसममा देखिने रुघाखोकी तथा श्वासप्रश्वासका बिरामी चैत महिनासम्म घटिसक्नुपर्ने हो । मैले हेरेकामध्ये ५० प्रतिशत बिरामी श्वास फेर्न गाह्रो हुने, नाक बन्द हुने, पिनास हुने, घाँटी खसखस गर्ने, खोकी लाग्ने, कफ आउने लगायतका समस्या लिएर आएका छन् । जसलाई वायु प्रदूषणले प्रत्यक्ष असर पुर्‍याइरहेको देखिन्छ ।

भाइरल इन्फ्लुएन्जा हुँदा हप्ता दिनमै रुघा-ज्वरो निको हुने गरेको थियो । तर वायु प्रदूषणले तीन/चार हप्तासम्म पनि निरन्तर खोकी लागिरहने, घाँटी खसखस भइराख्ने र नाक बन्द हुने समस्या लिएर बिरामी अस्पताल आइरहेका छन् ।

बहिरङ्‍गमा मात्रै होइन, आकस्मिक तथा आईसीयूमा पनि बिरामीको चाप बढ्दो छ । कतिपयलाई अक्सिजन कम हुने, निमोनिया देखिने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने भएपछि भेन्टिलेटरमा राखेर उपचार गरिरहेका छौं ।

वायु प्रदूषणको असर दीर्घरोगी वा ज्येष्ठ नागरिकमा मात्रै देखिएको छैन, स्वस्थ व्यक्तिमा समेत देखिएको देखिएको छ । स्वस्थ मानिसलाई बारम्बार खोकी लागिराख्ने र निको हुनै गाह्रो भइरहेको छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

काठमाडौं उपत्यकाको वायु प्रदूषण खतरनाक (तस्वीरहरू)

पाँच वर्षभन्दा मुनिका बालबालिका, ६५ वर्ष नाघेका वृद्धवृद्धा, दम, एलर्जी, दीर्घरोगी जो-कोहीलाई पनि वायु प्रदूषणले असर गर्छ । सँगसँगै प्रदूषणका कारण खोक्न सक्ने क्षमता कम हुन्छ । वृद्धवृद्धालाई खोकेर खकार निकाल्न नसक्ने समेत अवस्थामा पुर्‍याउँछ ।

प्रदूषणमा धेरै खालका रसायन हुन्छन् । हाम्रो नाङ्गो आँखाले देख्ने धुलोका कणहरू ठूला साइजका हुन्छन् । रौंको रेसा ५० माइक्रोनभन्दा ठूलो साइजको हुन्छ । तर वायु प्रदूषण १० माइक्रोग्रामभन्दा पनि साना हुन्छन्, जुन फोक्सोको भित्री तहसम्म पुग्छन् । ठूला साइजका धुलाका कण माथिल्लो श्वासनली बाहिर बस्छन् । जसका कारण हाम्रो शरीरको नाकबाट पानी बग्ने, घाँटी खसखस हुने, खोक्दा कालो खकार आइरहेको हो ।

अत्यन्तै साना कण फोक्सोको भित्री तहसम्म पुग्छन् । जसले दम, श्वासप्रश्वासमा समस्या, छातीमा संक्रमण हुन्छन् । साथै केहीमा पुरानो दमसँग सम्बन्धित समस्या छ भने अचानक दम हुने, श्वासप्रश्वासमा समस्या, अक्सिजनको मात्रा कम हुने र बेहोस नै हुने अवस्था आउँछ ।

वायु प्रदूषणले रोगसँग लड्ने क्षमतासमेत घटाउँछ । बालबालिका, वृद्ध उमेरका मानिसमा निमोनिया हुने, छातीमा संक्रमण हुने हुन्छ ।

पीएम २.५ स्वास्थ्यका लागि खराब मानिन्छ । वायू प्रदूषणमा निकोफिन, क्याटमियम, नाइट्रोजन डाइअक्साइड, सल्फर डाइअक्साइड जस्ता क्यान्सरजन्य पदार्थहरूसमेत रहेका हुन्छन् ।

साना कण फोक्सोबाट रक्तसञ्चार प्रणालीमा छिर्छ । रक्तसञ्चार प्रणालीमा जाँदा शरीरका सम्पूर्ण अङ्गलाई असर गर्ने सम्भावना बलियो हुन्छ । जसले गर्दा मुटु, मिर्गौला, टाउकोसम्मै पुगेर पक्षघात, क्यान्सरसमेत हुने समस्या उत्पन्न हुन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

वायु प्रदूषणले खतराको तह नाघ्यो, बढे बिरामी

वायु प्रदूषणले गर्भवतीको पेटमा भएको बच्चालाईसमेत असर गर्छ । यसले श्वासप्रश्वास प्रणाली मात्रै नभएर हृदयाघात, आँखा, उच्च रक्तचाप, छालासम्बन्धी रोग र क्यान्सरसमेत निम्त्याउँछ ।

विशेषगरी उपत्यकामा जाडो मौसममा बादल लाग्यो भने ‘कम्बल’ को काम गर्छ । भित्रपट्टि प्रदूषणको चिसो हावा हुन्छ । अहिले यो हावा राम्रोसँग ओहोरदोहोर गर्न नपाउँदा एकै ठाउँमा थिग्रेर बसेको छ । बिहान र साँझको समयमा प्रदूषण अत्यधिक बढी छ । अहिले सुक्खा मौसममा आगलागी भएका कारण वायु प्रदूषण बढेको हो ।

हाम्रो सीमावर्ती क्षेत्र (भारत) मा पनि वायु प्रदूषणको गति एकदमै धेरै छ । त्यो प्रदूषित हावा पनि ट्रान्सफर हुँदा काठमाडौंसम्म प्रदूषण आउने सम्भावना हुन्छ ।

त्यसबाहेक, अन्य मानवीय व्यवहारका कारणले प्रदूषण फैलिरहेको हुन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

हरेक श्वासमा निलिरहेका छौं ‘साइलेन्ट किलर’ हावा

वायु प्रदूषणको समस्या केही वर्षदेखि नै शहरी क्षेत्रमा टड्कारो रूपमा देखिएको छ । प्रदूषणले दैनिक कामकाजदेखि जीवनशैलीमा प्रभाव पारेको छ ।

वायु प्रदूषणको दीर्घकालीन असरले ‘बेटर लाइफ’ हुन सक्दैन । जहिले पनि खोकिरहनुपर्ने, छिटो हिँड्न नसक्ने, बस्दा पनि शारीरिकदेखि मानसिक समस्या आउने गर्छ । त्यसबाहेक, बाँच्ने आयुमा समेत प्रभाव पार्छ । पश्चिमा मुलुकमा जन्मिने बच्चामा ‘सर्भाइभर रेट’ को तुलनामा नेपालजस्ता कम विकसित मुलुकमा जन्मिने बच्चाको दुई वर्षले कमी हुन्छ । त्यसको प्रमुख कारण वायु प्रदूषण हो ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार नेपालमा वायु प्रदूषणबाट वर्षेनी ४२ हजार जनाको मृत्यु हुने गरेको छ । जसमध्ये १९ प्रतिशत पाँच वर्षमुनिका बालबालिका र २७ प्रतिशत ७० वर्षभन्दा माथिका मानिस छन् । वायु प्रदूषणले नेपालीको आयु ४.१ प्रतिशतले घटाइरहेको उक्त तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

पहिले दम रोग धूमपान गर्ने मान्छेमा मात्र हुने भनिन्थ्यो । हिजोआज वायु प्रदूषणका कारण स्वस्थ उमेरका मानिस तथा कहिल्यै धूमपान नै नगरेका मानिसमा पनि फोक्सोको क्यान्सर र दम लगायतका समस्या देखिन थालेको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनले सास फेर्नका लागि मानेको स्वच्छ हावाभन्दा नेपालको हावा धेरै खराब छ ।

वायु प्रदूषण साइलेन्ट किलर हो । बाहिर देखिँदैन तर यसले पार्ने असर अत्यन्तै उच्च हुन्छ । यसले हाम्रो शरीरका प्रत्येक अंगलाई असर गर्छ । समाजलाई असर गर्छ । देशको छविमा समेत असर पार्छ । त्यस कारण वायु प्रदूषणलाई कम गर्न सरकारी तथा सामाजिक र व्यक्तिगत तहबाट एकजुट भएर लाग्नुपर्छ ।

नीतिगत रूपमा पहिलो कुरा के कारणले बढेको हो, त्यसका स्रोतहरू के-के हुन् पत्ता लगाउनुपर्छ, जुन हरेक क्षेत्रको एउटै नहुन सक्छ । मुख्य कुरा, अनुसन्धान आवश्यक छ । कुनै ठाउँमा यातायातबाट हुने प्रदूषण कम गर्न नीतिगत रूपमै पुराना गाडी नचलाउने, विद्युतीय सवारीसाधन प्रयोगमा ल्याउनुपर्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

काठमाडौंको वायु प्रदूषण निकै अस्वस्थकरको तहमा

वायु प्रदूषणले खुला स्थानमा लामो समय काम गर्नेलाई बढी असर गर्छ । विशेषगरी घर बाहिर खेल्न मन पराउने बालबालिका, ड्राइभर, प्रहरी तथा कलकारखानामा काम गर्ने मानिसमा वायु प्रदूषणले छिटो असर गर्छ ।

अत्यधिक लेभलमा पुगेको बेला सर्वसाधारणमा चेतना जगाउनुपर्छ । सकेसम्म यस्तो बेलामा अनावश्यक साधन नचलाउन आग्रह गर्नुपर्छ । कुनै ठाउँमा औद्योगिक कारणले प्रदूषण बढेको रहेछ भने केही दिन बन्द गर्नुपर्छ ।

त्यसैगरी, कुनै ठाउँमा दाउरा प्रयोगले प्रदूषण बढेको रहेछ भने त्यसको विकल्पका रूपमा सुधारिएको चुल्हो प्रयोग गर्नुपर्छ । त्यस कारण नीतिगत रूपमा कडा खालको नियम बनाउनुपर्छ र अनुगमन पनि गर्नुपर्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

वायु प्रदूषणले खतराको तह नाघ्यो, बढे बिरामी

नीतिगत रूपमा स्रोत पहिचान गरी त्यो स्रोतलाई कम गर्न विभिन्न तरिका अवलम्बनसँगै जनचेतनाको काम पनि गर्नुपर्छ ।

वायु प्रदूषण उच्च भएका बेला व्यक्तिगत हिसाबमा पनि जथाभावी फोहोर नगर्ने, सकेसम्म बाहिर ननिस्कने, निस्कनै परेको खण्डमा मास्क प्रयोग गर्नुपर्छ । तर यसको दीर्घकालीन समाधान नीतिगत रूपबाट आउनुपर्छ ।

वायु प्रदूषणको जोखिमबाट बच्न घरबाहिर हिँडडुल गर्दा मास्क प्रयोग गर्ने, मानवबस्तीको बीचमा उद्योग र कलकारखाना नखोल्ने, पुराना सवारीसाधन हटाउने र नयाँ सवारीसाधनको चेकजाँच गरेर अनुमतिप्राप्त सवारीसाधन मात्र सञ्चालनमा ल्याउने गर्नुपर्छ ।

यस्तै इन्धनको रूपमा दाउरा, कोइलाको सट्टा, गोबरग्यास, विद्युत शक्ति र सौर्य ऊर्जाको प्रयोगमा जोड दिने, पूरा शरीर ढाक्ने खालका कपडा लगाएर हिँड्ने, बाहिर हिँड्दा छाता, क्यापको प्रयोग गर्ने गर्नुपर्छ ।

(डा. पंगेनी छाती रोग र सघन उपचार विशेषज्ञ हुन् ।)