दुई थरीको हुन्छ माइग्रेन, कुन कति गम्भीर ?

कुनै पनि कुराले तनावमा हुँदा टाउको दुखेको महसुस धेरैलाई हुन्छ । यस्तो हुनुको पछाडि तनाव हुँदा कोर्टिसोल हर्मोन रिलिज हुन्छ । जसले गर्दा मस्तिष्क वरपरको मांसपेशी खुम्चिएर टाउको दुखेको वा बोझिलो अनुभव हुन्छ ।

यस्तो टाउको दुखाइ केही समयपछि आफैँ ठिक हुन्छ ।

तर लामो समयसम्म टाउको दुख्ने समस्या हो भने कतै माइग्रेन पो हो कि भनेर संकेत गरिन्छ ।

के हो त माइग्रेन ?

माइग्रेन एक स्नायु सम्बन्धी समस्या हो जसमा व्यक्तिलाई गम्भीर टाउको दुख्ने, चक्कर लाग्ने, बान्ता हुने, वाकवाकी लाग्ने र प्रकाश र ध्वनिप्रति संवेदनशीलता महसुस हुनसक्छ ।

माइग्रेनका धेरै प्रकारहरू छन्, तर अवधिको आधारमा यसलाई दुई प्रमुख प्रकारमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ । माइग्रेनको समस्यालाई एपिसोडिक माइग्रेन र क्रोनिक माइग्रेनमा विभाजन गरिएको छ ।

दुवै प्रकारका माइग्रेनका लक्षणहरू उस्तै हुन्छन् ।

इपिसोडिक माइग्रेन

इपिसोडिक माइग्रेन एक यस्तो अवस्था हो, जसमा टाउको दुखाइ बारम्बार र नियमित अन्तरालमा हुन्छ। टाउको दुखाइ सामान्यतया महिनामा १५ दिनभन्दा कम समयसम्म रहन्छ। यो माइग्रेन केही घण्टादेखि केही दिनसम्म रहन सक्छ, तर यो नियमित रूपमा हुँदैन।

क्रोनिक माइग्रेन

यदि माइग्रेन टाउको दुखाइ महिनामा १५ वा सोभन्दा बढी दिनसम्म रहन्छ र तीन महिनासम्म निरन्तर रहिरहन्छ भने, यसलाई क्रोनिक माइग्रेन भनिन्छ। यो इपिसोडिक माइग्रेन भन्दा बढी गम्भीर हुन्छ । र, यसले व्यक्तिको दैनिक जीवनलाई असर गर्न सक्छ ।

इपिसोडिक र क्रोनिक माइग्रेनबीच फरक

ईपिसोडिक माइग्रेन महिनामा १५ दिनभन्दा कम समयसम्म हुन्छ। कसैलाई वर्षमा केही पटक मात्र माइग्रेन हुन सक्छ, जब कि कसैलाई प्रत्येक १५ दिनमा वा महिनामा एक पटक माइग्रेन हुन्छ।

साथै, पुरानो माइग्रेन एक महिनामा १५ दिन वा सोभन्दा बढी समयसम्म हुन सक्छ। यदि कसैलाई १५ दिन वा सोभन्दा बढी समयदेखि कम्तिमा ३–४ महिनासम्म माइग्रेन छ भने, यसलाई दीर्घकालीन भन्न सकिन्छ ।

ईपिसोडिक माइग्रेनमा एक व्यक्तिलाई हल्का वा मध्यम टाउको दुखाइ हुन सक्छ। जब कि, पुरानो माइग्रेनमा बिरामीले तीव्र र लामो समयसम्म पीडा महसुस गर्नसक्छ ।

इपिसोडिक माइग्रेनहरू एउटै इपिसोडमा बारम्बार हुन्छन्, जुन केही घण्टादेखि केही दिनसम्म रहन्छ । यसको एउटा निश्चित काम छ ।

जब कि, पुरानो माइग्रेनमा व्यक्तिलाई लगातार वा बारम्बार टाउको दुख्ने समस्या हुनसक्छ।

तनाव, खानपान, हर्मोनल परिवर्तन लगायतलाई ईपिसोडिक माइग्रेनको मुख्य कारक मानिन्छ । साथै, तनाव, वंशाणुगत गुण, औषधिको अत्यधिक सेवनलाई दीर्घकालीन माइग्रेनको लागि जिम्मेवार मान्न सकिन्छ।

कहिलेकाहीँ समयमै उपचार सुरु गरेर सजिलै माइग्रेनको समस्यालाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।

माइग्रेनको कारण

माइग्रेनको कारण ठ्याक्कै यही हो भनेर किटान विज्ञानले गर्न सकेको छैन। मस्तिष्कभित्र र बाहिर रगतको नलीमा रक्तप्रवाहमा आउने अवरोधले हुने विज्ञहरुको अनुमान छ ।

-अत्यधिक मानसिक वा भावनात्मक तनावले मस्तिष्कमा केहि रासायनिक प्रतिक्रिया गर्छ। जसले माइग्रेन गराउन सक्ने अनुमान गरिन्छ।

-परिवारमा कसैलाई माइग्रेन छ वा थियो भने अन्य रगतको नाता भएको अन्य सदस्यमा हुने जोखिम रहन्छ ।

-केही खानेकुरा र पेय पदार्थहरू माइग्रेन ट्रिगर हुन सक्छन्। जस्तैः चकलेट, चीज वा पनीर, क्याफिनयुक्त पेय पदार्थ जस्तै रक्सी, विशेष गरी रातो वाइन।

-महिलाहरूमा हुने हार्मोनल परिवर्तन माइग्रेनको एक सामान्य कारण हो । महिनावारी, गर्भावस्था र रजनाेवृत्तिको समयमा ईस्ट्रोजेन र प्रोजेस्टेरोनको स्तरमा परिवर्तनले माइग्रेन निम्त्याउन सक्छ।

-धेरै वा कम सुत्नु, निद्राको कमी हुनु, वा अनियमित निद्रा बानीले माइग्रेन निम्त्याउन सक्छ । नियमित र पर्याप्त निद्राले माइग्रेनको असर कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

-मौसममा परिवर्तन, चम्किलो बत्ती, ठूलो आवाज र कडा गन्धले माइग्रेन निम्त्याउन सक्छ ।

पहिचान कसरी हुन्छ ?

माइग्रेन कुन बेला सुरु हुन्छ ? टाउको दुख्दा कस्ता लक्षण देखिन्छन् ? टाउको दुखाइको गहिराइ कति छ ? कस्तो अवस्था वा गतिविधि हुँदा माइग्रेन ट्रिगर भयो ?

यी सबै विवरणलाई मध्यनजर गरेर माइग्रेन भएको नभएको पत्ता लगाइन्छ ।

उपचार

माइग्रेन एक दीर्घकालीन न्यूरोलोजिकल समस्या हो, जसलाई पूर्णरूपमा निको पार्न सकिँदैन ।

यसको मुख्य उपचार लक्षणलाई नियन्त्रणमा राख्नु हो। माइग्रेनको उपचारमा दुःखाइ कम गर्ने औषधिहरू (जस्तै पेनकिलर, ट्रिप्टान्स) र रोकथाम गर्ने औषधिहरू (जस्तै बीटा–ब्लकर्स, एन्टिडिप्रेसेन्ट्स) प्रयोग गरिन्छ ।

माइग्रेन नियन्त्रणका लागि जीवनशैली व्यवस्थापन पनि अत्यन्त जरुरी छ। तनाव कम गर्ने अभ्यास (जस्तै ध्यान, योग), नियमित सुत्ने बानी, र आहार सन्तुलनले लक्षणलाई कम गर्न मद्दत गर्छ ।

अकुपञ्चरले पनि माइग्रेनको लक्षण नियन्त्रणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि अकुपञ्चरले रक्तसञ्चारमा सुधार, नसा प्रणालीको सन्तुलन र दुखाइ न्यूनिकरणमा सहयोग पुर्‍याउँछ ।

विशेष गरी माइग्रेनका प्रमुख बिन्दुहरूमा सुइको प्रयोग गर्दा टाउको दुखाइको तीव्रता र आवृत्ति कम हुनसक्छ ।