स्तनपानले आमा र शिशुको सम्बन्ध सुमधुर बनाउँछ

जब कुनैपनि शिशु जन्मन्छन्, तब उनीहरूको सम्पूर्ण पोषणको स्रोत हो आमाको दूध । उनीहरूको शारीरिक, मानसिक मात्र होइन भावनात्मक विकासका लागि पनि आमाको दूध जरुरी हुन्छ ।

त्यसैले त विश्व स्वास्थ्य संगठन र युनिसेफले शिशु जन्मिएको पहिलो ६ महिनासम्म अनिवार्य स्तनपान गराउन सिफारिस गरेको छ । यसको अर्थ के भने, यस अवधिमा सम्भव भएसम्म आमाको दूध मात्र खुवाउनुपर्छ ।

स्तनपानले केवल शिशुलाई मात्र होइन, आमालाई पनि फाइदा गर्छ । यसले दुवैको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ ।

क्लिनिकल न्यूट्रिसन ओपन साइन्सका अनुसार, विशेष रूपमा स्तनपान गराइएका लगभग सबै शिशुहरू (९८.१ प्रतिशत) मा कुनै पनि प्रकारको एलर्जी देखिएन । पूर्णरूपमा स्तनपान नगरेका ४०.५ प्रतिशत शिशुहरूमा कुनै न कुनै प्रकारको एलर्जी देखियो, जसमा खाद्य एलर्जी (१२.८ प्रतिशत), एटोपिक डर्माटाइटिस (१२.८ प्रतिशत) र दम (१०.६ प्रतिशत) समावेश छन् ।

शिशुका लागि स्तनपानको फाइदा के छ त ?

प्रकृतिको उत्तम खाना

आमाको दूध शिशुका लागि प्रकृतिको उत्तम खाना हो । यसमा प्रोटिन, बोसो, कार्बोहाइड्रेट, भिटामिन र खनिजहरूको आदर्श सन्तुलन हुन्छ, जुन शिशुको विकासका लागि आवश्यक छ । शिशुको वृद्धि भएसँगै आमाको दूधको संरचनामा पनि उसको पोषण आवश्यकता अनुसार परिवर्तन हुन्छ ।

कोलोस्ट्रम

पहिलो दूध, जसलाई कोलोस्ट्रम भनिन्छ । यसमा एन्टिबडी, प्रोटिन र आवश्यक पोषक तत्वहरूले भरपूर हुन्छ । यसले शिशुको रोग प्रतिरोधी प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ र आन्द्राको स्वस्थ विकासमा मद्दत गर्छ।

सजिलै पच्ने पोषक तत्वहरू

बच्चाका लागि भनेर तयार गरिएका बजारका दूधको तुलनामा आमाको दूध शिशुले सजिलै पचाउन सक्छ, जसले कब्जियत र झाडापखाला जस्ता पाचन समस्याहरूको जोखिम कम गर्छ।

आवश्यक फ्याटी एसिड

आमाको दूधमा डोकोसाहेक्सानोइक एसिड र अराकिडोनिक एसिड हुन्छ, जुन मस्तिष्क र दृष्टि विकासका लागि महत्वपूर्ण छन् ।

रोग प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ

आमाको दूधमा एन्टिबडी, श्वेत रक्त कोशिका र रोग प्रतिरोधक तत्वहरू हुन्छन्, जसले शिशुलाई सङ्क्रमण र रोगहरूबाट जोगाउँछ ।

सङ्क्रमणबाट बचाउँछ 

विशेष स्तनपानले श्वासप्रश्वास सङ्क्रमण, कानको सङ्क्रमण र पेटसम्बन्धी रोगहरूको जोखिम कम गर्छ ।

दीर्घकालीन रोगको जोखिम कम गर्छ

स्तनपानले एलर्जी, दम, मधुमेह र मोटोपनाको जोखिम कम गर्छ ।

शिशु मृत्युदर कम गर्छ

अध्ययनहरूले देखाउँछन् कि विशेष स्तनपानले सडन इन्फेन्ट डेथ सिन्ड्रोम (एक्कासी शिशु मृत्यु हुने समस्या) र अन्य जीवन–घातक अवस्थाहरूको जोखिम कम गर्छ ।

स्वस्थ वृद्धि र विकासलाई समर्थन गर्छ

स्तनपानले शिशुको समग्र वृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । यसले स्वस्थ तौल वृद्धिलाई प्रोत्साहन गर्छ, बाल्यकालको मोटोपनको जोखिम कम गर्छ र संज्ञानात्मक विकासलाई बढाउँछ । स्तनपान गराइएका शिशुहरूमा आवश्यक पोषक तत्वहरू र हर्मोनहरूको उपस्थितिले गर्दा बुद्धि लब्धांक (स्कोर) राम्रो हुन्छ र मस्तिष्कको कार्यक्षमता सुधार हुन्छ ।

आमाका लागि स्तनपानका फाइदा

स्तनपान शिशुका लागि मात्र होइन, आमाका लागि पनि लाभकारी छ ।

प्रसवपछिको तङ्ग्रिने प्रक्रिया तीव्र बनाउँछ

स्तनपानले पाठेघरलाई संकुचन गर्न मद्दत गर्छ, जसले प्रसवपछिको रक्तस्राव कम गर्छ र छिटो तङ्ग्रिने प्रक्रियामा सहयोग गर्छ ।

रोगको जोखिम कम

स्तनपान गर्ने आमाहरूमा स्तन र डिम्बाशयको क्यान्सर, हड्डी क्षय र हृदय रोगहरूको जोखिम कम हुन्छ ।

तौल घटाउन सहयोग

स्तनपानले अतिरिक्त क्यालोरी खर्च गर्छ, जसले आमालाई गर्भावस्थापूर्वको तौलमा फर्कन मद्दत गर्छ ।

आमा र शिशुबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ

स्तनपानले आमा र शिशुबीच गहिरो भावनात्मक सम्बन्ध स्थापित गर्छ ।  खुवाउने क्रममा छाला–छालाको सम्पर्कले अक्सिटोसिन निस्कन्छ । यसलाई ‘प्रेम हर्मोन’ भनिन्छ । यसले मातृ सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ र तनाव कम गर्छ । यो भावनात्मक सम्बन्धले शिशुलाई सुरक्षित र सान्त्वना महसुस गराउँछ, जसले स्वस्थ भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक विकासलाई प्रोत्साहन गर्छ ।

साथै, स्तनपानले हर्मोन स्तरलाई स्थिर बनाएर र शिशुसँग सकारात्मक अन्तरक्रिया बढाएर प्रसवपछिको डिप्रेसनलाई कम गर्छ । पहिलो छ महिनासम्म विशेष स्तनपान शिशुको स्वास्थ्यका लागि अत्यावश्यक छ, जसले अतुलनीय पोषण, रोग प्रतिरोधक र विकासात्मक फाइदाहरू प्रदान गर्छ ।

यसले आमा र शिशुबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ र दुवैका लागि दीर्घकालीन स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ । स्तनपान अभ्यासलाई प्रोत्साहन र समर्थन गर्नाले भविष्यमा स्वस्थ पुस्ताहरू निर्माण गर्न सकिन्छ ।